In de Volkskrant van vandaag (6-12-2016) trof ik de term ‘populisme’ weer regelmatig aan. De krant die ik iedere morgen lees en steeds meer ben gaan beschouwen als sparringpartner, draagt zijn naam als ‘krant van het volk’ al lang niet meer terecht.

Het aantal journalisten dat het ‘volk’ lijkt te begrijpen is op één hand te tellen. Het hoofdcommentaar van de krant op de eerste pagina van ‘Opinie&Debat’ (pagina 21) draagt als titel ‘‘Europopulisme’. Hier en ook elders in de krant wordt de uitslag van de presidentsverkiezing in Oostenrijk gevierd als een overwinning op het populisme, terwijl de uitslag van het referendum in Italië betreurd wordt als een overwinning van het populisme. Het populisme moet vernietigd worden, dat is me wel duidelijk als ik de ‘krant van het volk’ uit heb. De laatste zinnen in het hoofdcommentaar van de hand van Hans Wansink, sluiten ieder misverstand uit:

“Populisten zijn beter in het agenderen van vraagstukken dan in het oplossen ervan. De Oostenrijkers beseffen dat, de Italianen zijn nog niet zover”.

Wansink zou wel eens op zijn analyse terug moeten komen als bij de Oostenrijkse parlementsverkiezingen in  2017 de FPÖ de grootste partij wordt. Zullen de Oostenrijkers dan net zo dom worden genoemd als de Italianen?

Wat is populisme eigenlijk?
Als ijverig student voor wie de Volkskrant niet de maat der dingen is, studeer ik al langere tijd op de vraag wat er nu eigenlijk bedoeld wordt met die term. De uitslag van mijn onderzoek kan ik kort samenvatten. Iedereen heeft het erover, maar niemand weet precies wat het betekent.

Zou Lodewijk XVI toen hij op 21 januari 1793 de trappen naar de guillotine besteeg, gedacht hebben: ‘die verrekte populisten’? Waren de hagepredikers uit de zestiende eeuw populisten? Zou Gorbatsjov dat gedacht hebben toen het volk hem dwong de macht aan Jeltsin over te dragen? Zou de Democratische Partij van Amerika dat gedacht hebben toe het volk voor Trump koos? Het woord ‘populisme’ was nog niet ingeburgerd toen in 1966 D’66 werd opgericht en de democratie wilde vernieuwen. De zittende partijen zullen het ongetwijfeld met afkeer hebben bezien.

Die voorbeelden brengen mij tot de overtuiging dat wanneer de gevestigde orde zich bedreigd weet, dat onveranderlijk komt van het ‘hersenloze’ deel van de bevolking dat vanuit de onderbuik spreekt en zich heeft laten betoveren door een ‘rattenvanger van Hamelen’. Met iets meer afstand en nuchterheid, zou je ook kunnen zeggen dat het volk voor verandering kiest als ze zich door de gevestigde orde niet meer vertegenwoordigd voelt. ‘Populisme’ is de schamperende aanduiding van het establishment als het volk zich roert.

In het politieke landschap is ‘populisme’ het woord waarmee het establishment zich tegen het volk keert. Dat de ‘krant van het volk’ daarin mee gaat, zegt genoeg over haar positie. In dienst van het establishment laat ze zich negatief uit over populisme en jaagt haar lezers daarmee schrik aan. De Volkskrant doet dat overigens niet als enig dagblad of medium. Het groeiend wantrouwen in de opiniërende media, leidt daar niet tot bezinning. Ze zijn daar antirevolutionair en beschermen zo de macht van de gevestigde orde.

Het Oekraïne-referendum
De ‘Visegrad-landen’ zeiden eenstemmig ‘nee’ toen Europa ze een quotum  op te vangen vluchtelingen toewees. “Big, bad Visegrad”, schreef De Economist nog voor Brexit in haar reactie en verwees naar de populistische trend in die landen. Dat was eigenlijk ook de teneur na het Nederlandse Oekraïne-referendum. Sindsdien zit de Nederlandse regering met een probleem. Haar trouw aan de Europese en Amerikaanse geopolitiek verhindert haar om in Brussel het ‘nee’ over te brengen. Nee-zeggen kunnen kennelijk alleen de Visegrad-landen, al kan niet-Europeaan Donald Trump er ook wat van. Zo moeilijk is dat nu ook weer niet. Je zegt gewoon: “Sorry, maar het is nee”. Vergaat dan de wereld? Absoluut niet. Dan heeft de gevestigde orde er alleen een probleem bij en het aantal problemen stijgt gedurig zonder dat het begrepen wordt. Het ligt niet aan het populisme, dat is een woord waarmee de gevestigde orde de wensen uit het volk afweert.

De crises zal zich verdiepen
Niet alleen in Europa, maar in het hele Westen is frictie aan het ontstaan tussen de gevestigde orde en de bevolking. ‘Populisme’ is net als ‘xenofobie’ een woord dat opduikt als de frictie zichtbaar wordt. Bij frictie ontstaat polarisatie. Vanuit tegengestelde opvattingen zet men de hakken in het zand en het is wachten op verkiezingen om uit te maken wie er wint. De partij die de macht bezit uit zich in de meest negatieve beschrijvingen van degenen die verandering willen. In Nederland is Alexander Pechtold de hogepriester van de populismebestrijders. Het dedain over het deel van de bevolking dat is ‘achtergebleven’ bij de moderne ontwikkelingen, springt er bij hem vanaf. Dat bevordert en verdiept de polarisatie en het crisesgevoel. Het is duidelijk waar de strijdpunten liggen. Krijgen we een Europese regering of blijft Europa een samenwerkingsverband van nationale staten. Moet de migratie (inclusief vluchtelingen) in tal en last blijven groeien of stellen we er duidelijke grenzen aan. Is diversiteit een zegen of bedreiging als het om de islam gaat. Zijn de geopolitieke overwegingen die het buitenlands beleid vorm geven, in overeenstemming met wat een meerderheid van de bevolking daar over denkt? Is de wereld te ingewikkeld geworden voor democratie zoals de gevestigde orde lijkt te denken? Is politieke correctheid eigenlijk geen vorm van gaslighting. Et cetera.

Er is een revolutie gaande, maar de gevestigde orde denkt nog steeds, zoals Lodewijk XVI aanvankelijk, dat het volk haar als redder nodig heeft.

---

Dit artikel verscheen eerder op Peter’s Blogboek