Partijtegenstellingen zijn al zo oud als de beschaving. Iets ouder zelfs wellicht, omdat één van de belangrijkste strijdpunten bij de start van de beschaving moet zijn geweest: blijven we achter de mammoeten aanrennen, of vestigen we ons op een stukje land dat geschikt is om landbouw te bedrijven?

Uiteindelijk bleken het de landbouwers te zijn die begonnen met wat wij tegenwoordig beschouwen als beschaving. Zowel de mammoeten als zij die er achteraan renden zijn achter onze horizon verdwenen.

De komende tijd zal ik ongeregeld – en niet altijd in chronologische volgorde – stukjes schrijven over partijtwisten in het (soms grijze) verleden. Bekende en wellicht ook onbekende tegenstellingen de revue laten passeren, in een poging voor de lezer meer duidelijkheid te scheppen in de manier waarop partijvorming en tegenstellingen tot op de dag van vandaag ons maatschappelijk debat vorm geven, om uiteindelijk uit te willen komen op wat ons vandaag de dag het meest verdeelt.

Zoals uit de geschiedenis van partijvormingen blijken zal, is een debat tussen de uitersten van mening bepalend voor vooruitgang, en de keuzes die moeten worden gemaakt. Nauw daarmee verbonden is de observatie, dat partijvorming onlosmakelijk verbonden is met de belangen van de partijgangers. Hoe mooi idealisme ook kan lijken, onderhuids is er ook bij idealisme altijd iets te herkennen van eigenbelang bij haar propagandisten. Echt bevlogen idealisten zullen dit mogelijk als cynisch betitelen, maar het is een feit dat niet ontkend kan worden.

Bovenstaande wordt het best geïllustreerd, door het verdwijnen van bepaalde tegenstellingen. Als het verschil tussen twee visies minder belangrijk wordt, vervagen de partijverschillen, om prompt te worden vervangen door een nieuwe tegenstelling die de gemoederen opnieuw zal verhitten. In de woorden van Douglas Adams (vrij citaat):

Er zijn mensen die beweren dat als de zin van het Leven, het Heelal en de Rest bekend worden, het universum direct zal worden vervangen door iets nog veel onbegrijpelijkers.

Er zijn mensen die beweren dat dit al gebeurd is.

Bovenstaand citaat zal vooral veel politici van huidige partijen als PvdA en CDA te denken moeten geven. De wereld waarin hun partijen de rode draad van het maatschappelijk debat stevig in handen hielden, is verdwenen. Niet zelden tot hun verbijstering kunnen zij nog slechts constateren, dat het politieke debat sinds de jaren negentig zo fundamenteel veranderd is, dat partijprogramma’s van voor 1980 nog slechts vertedering dan wel nostalgie opwekken. Wie na 1985 geboren is zal denk ik vooral bevreemd kijken naar de punten waaromheen  het politieke debat zich rond zijn of haar geboortejaar afspeelde.

Strijdpunten waarvoor in het verleden mensen soms zelfs hun leven gaven, blijken in onze ogen niet zelden geheel irrelevant. Soms is er ook herkenning, en zijn we geneigd parallellen te trekken met onze huidige situatie. Hoe verleidelijk ook om er zo naar te kijken: de geschiedenis herhaalt zich niet, al tonen de mechanismen voortdurend een grote gelijkenis. Maar om daadwerkelijk zaken met elkaar te kunnen vergelijken is het noodzakelijk een diep begrip te hebben van de sociale wortels van de politieke verschillen in een bepaald tijdvak, iets waarin maar weinig historici uitblinken.

Niet voor niets geldt onder historici het gezegde, dat een interpretatieve duiding van een periode vaak meer zegt over de schrijver, dan over het beschrevene. Ongetwijfeld is dat een val waarin ook ikzelf wel eens zal vallen, en ik hoop dat u dit goed in gedachten zult houden bij wat ik u voor zal zetten. Uiteindelijk gaat het mij er in deze serie niet om exact de beweegredenen achter bepaalde politieke processen te duiden, maar om het ontstaan en de dynamiek ervan.

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.