Zelfs de meest fervente wegkijker kan zo langzamerhand het bekende struisvogelgedrag niet meer volhouden.

Na de grote aanslagen in Frankrijk en in andere landen in 2015, de talloze verijdelde aanslagen, de massale aanrandingen door groepen (overwegend) moslim mannen met Oud & Nieuw in Duitse steden en de immer voortdurende aanslagen in het Midden-Oosten zelf (waar overigens nog steeds de meeste doden vallen) ontkomt niemand meer aan de constatering dat er iets grondig mis is met op zijn minst delen van de islamitische bevolking in deze wereld. Over de verklaring daarvan lopen de meningen dan weer uiteen.

Grofweg kunnen we twee hoofdstromingen herkennen in het debat. De ene stroming wijst op de islam zelf en de ontwikkelingen binnen dit geloof (tevens ideologie en rechtssysteem) als hoofdoorzaak van de radicalisering. Vertegenwoordigers van deze stroming, hoewel onderling verschillend, zijn bijvoorbeeld Ayaan Hirsi Ali, Geert Wilders, de Belgische Wim van Rooy (bekend van het boek Waarover men niet spreekt) en zijn zoon, politicus Sam van Rooy.

De andere stroming vinden we in het progressieve kamp. Zij zien gebrek aan gelijkheid in de westerse wereld als hoofdoorzaak van de radicalisering die we nu zien. Ze denken dat het geloof daarin een secundaire rol speelt, c.q. misbruikt wordt door fanatici. Bekende uitingen van deze stelling zien we bij de politicus Alexander Pechtold met zijn in 2015 in NRC gepubliceerde stuk “Pak de ongelijkheid aan, daar komt die radicalisering vandaan” of EU supercommissaris Frans Timmermans die onlangs gebrekkige toegang tot onderwijs aanvoerde als oorzaak voor radicalisering en aanslagen, eraan voorbijgaande dat veel terroristen goed opgeleid zijn.

Ook bekende wereldleiders als Obama, Merkel of Cameron – en in hun kielzog de brave naäper Mark Rutte – houden vast aan dit verhaal van maatschappelijke oorzaken voor radicalisering en weigeren steevast om de islam c.q. stromingen binnen de islam te benoemen als oorzaak voor radicalisering en terreur, hetzij uit overtuiging (Obama, Merkel) hetzij uit politieke correctheid (Cameron, Rutte).

Wat ik in dit artikel wil betogen is dat we misschien niet naar één verklaring moeten kijken maar meerdere gezichtspunten naast elkaar kunnen overwegen, waarbij het ene perspectief (islam of politieke islam als oorzaak van radicalisering) en het andere perspectief (ongelijkheid als bron van frustratie) elkaar kunnen aanvullen voor een beter begrip.

De Koran is een radicaal boek
Sam van Rooy stelt in dit goed onderbouwde artikel dat alleen al de heilige plicht tot jihad de Koran tot een radicaal boek maakt. Van Rooy schrijft:

“Na een aandachtige lezing van Mein Kampf stelde Winston Churchill: ‘Hier had men dan de nieuwe Koran vol blind geloof in de oorlog: gezwollen van taal, breedsprakerig en vormloos – maar onheilspellend.’ Men kan inderdaad niet ontkennen dat de Koran in heel wat passages eerder op het reglement voor de krijgstucht van een oorlogvoerende natie lijkt dan op een religieus boek. Wie de Koran leest zal vaststellen dat hij minstens 164 oorlogspassages of jihadverzen bevat. In essentie gaat deze ‘grondwet van de islam’ dan ook over de plicht tot jihad (strijd) tegen de ongelovigen en het ongeloof. Een van de vele tot geweld oproepende Koranverzen zoals ‘doodt hen waar ge ze ook maar kunt vinden’ (Koran 2:191, 4:89 en 4:91) is typerend. De talloze letterlijke oproepen in de Koran om oorlog of jihad te voeren tegen de ongelovigen, zijn niet plaats- en tijdsgebonden maar onbegrensd in ruimte en tijd; ze zijn universeel.”

Sam van Rooy geeft in zijn artikel ook helder aan waarin de islam zich onderscheidt van het christendom. Dit perspectief van de Koran zelf als bron van radicale islamitische stromingen maar blijven ontkennen, zoals onze bestuurlijke en media-elite doen, is niet alleen dom maar ook buitengewoon gevaarlijk. Het zou in het uiterste geval kunnen leiden tot de vernietiging van de westerse, christelijke maatschappij en cultuur.

Dit gezegd hebbende, geloof ik niet dat we daarmee hoeven te ontkennen dat maatschappelijke ongelijkheid ook een factor is in radicalisering. We moeten ook onder ogen durven zien dat het opgeven of uithollen van de natiestaat met haar bindende waarden ten faveure van het internationale ideaal van zowel marxisten en kapitalisten (twee uitersten die elkaar bestuurlijk gezien wonderwel wisten te vinden de afgelopen 40 jaar) een cruciale factor is geweest in het vergroten van de ongelijkheid.

De gelijkheidsillusie als bron van rancune-ideologieën
Hoewel ik vind dat te grote ongelijkheid bestreden moet worden door een verstandig sociaal-economisch beleid met de natiestaat als bindende factor, ben ik het eens met wijlen Menno ter Braak (1902 – 1940), de bekende schrijver en antifascistisch intellectueel uit het interbellum die in zijn Rancuneleer als verklaring voor het toen opkomende fascisme – ik schreef er ooit dit artikel over – poneerde dat absolute gelijkheid onmogelijk is, om zowel biologische als sociologische redenen.

Ook in onze tijd is dat zo. Als jongeren via onderwijs, media en politiek voortdurend een beeld voorgeschoteld krijgen van de maatschappij als gelijkheidsparadijs terwijl de maatschappelijke realiteit een totaal andere is, zeker voor minder slimme mensen, dan ligt rancune als voedingsbodem voor radicalisering op de loer. Ik vrees dat dit effect de komende jaren door de uitstoot van werk op MBO 2/3 niveau in Nederland als gevolg van informatisering, alleen maar sterker zal worden.

Ter Braak stelde dat het democratisch socialisme verantwoordelijk is voor het constant opwekken van de gelijkheidsillusie en daardoor indirect bijdraagt aan een grote maatschappelijke rancune, die zijn uitweg vond in extreme politieke stromingen als fascisme. Ook verweet hij kopstukken van het democratisch socialisme dat zij “er geen oogenblik aan zullen denken practisch iets te doen voor de verwezenlijking van een gelijkheid, die in hun nadeel zou zijn! Ziedaar de groote paradox eener democratische maatschappij, waarin de rancune niet alleen aanwezig is, maar ook wordt aangemoedigd als menschenrecht!”, aldus Ter Braak in de jaren dertig.

Dit lezende ligt het voor de hand te denken aan kopstukken van partijen als PvdA, D66, GL, van organisaties als EU en VN of NGO’s als Vluchtelingenwerk. Kopstukken, die vaak vanuit hun fraaie villa’s in lommerrijke straten de gelijkheid bezingen en het beleid van open grenzen graag willen voortzetten, zonder bij de consequenties daarvan voor de sociale cohesie stil te staan.

Juist de doorgeslagen benadering bij immigratie op basis van “rechten” (asielrecht, recht op familiehereniging)  zonder te kijken naar inpasbaarheid van de immigrant in onze arbeidsmarkt en in de westerse cultuur, zorgt immers al 40 jaar voor de grootste problemen. De islamitische religie lijkt deze problemen te verergeren, al denk ik nog altijd dat we moeten oppassen voor al te makkelijke generalisaties.

Zo beschouwd is er weinig veranderd ten opzichte van de crisis in de jaren dertig van de vorige eeuw; alleen lijken fascisme en nazisme nu plaats te hebben gemaakt voor islamisme als de grote rancune-ideologie.