In Den Bosch is een tentoonstelling over het design en de ontwerpen die nazikunstenaars in de tijd van Hitler maakten. Ophef, natuurlijk. Een taboe doorbroken? Dat betwijfel ik eigenlijk.

Het probleem is eigenlijk dat het taboe dat na WW2 op nazikunst werd gelegd zo effectief was, dat maar weinig mensen weten wat het eigenlijk in hield en wat ze moesten verwachten. Dat zie je ook op de tentoonstelling. Nazi-design was iets heel anders dan nazikunst, en dat is zo opmerkelijk dat je er nog niemand over hebt gehoord. De NOS berichtte er over (zie link), maar alleen met een filmpje van twee minuten, met een monotone dreun er onder gemonteerd en er werd direct gegooid met posters en foto’s van Hitler.

Ik gaapte eens. Het commentaar was ook al zo stereotype: “het is indrukwekkend, het is goed en het is fout”. En dat was goed ingestudeerd, maar over wat je er zien zult zegt het weinig. Het was vooral politiek correct geformuleerd, iets waarvan je op zijn best ook zeggen moet: het is indrukwekkend, het is goed en het is fout.

Maar het leidde vooral af.

Dat de meerderheid der bezoekers op dit moment man is? Laat ik het zo zeggen: mannen neigen er meer toe risico’s te nemen bij wat ze doen, of zich daarvan totaal geen rekenschap te geven. Dat geldt zowel voor de dagelijkse mens, voor designers en voor kunstenaars in het algemeen. Niet dat foto’s van een kat niet heel competent kunnen worden uitgevoerd en aan de mens gebracht, maar een zekere risicoloosheid is eigen aan veel vrouwen in ondernemende beroepen – of wat daarvoor moet doorgaan. Het ambacht van kunstenaar valt daar ook zeker onder. Zo door geredeneerd krijg je als een mannelijke kunstenaar iets uitvoert als – laten we zeggen een banaan – dat het ten minste een gevoel van verwondering en herkenbare rebellie wekt. En inderdaad (rechts)

 

Dat zie je ook terug in het soort nazi’s zoals \Warhol die tekende:

Het vervelende van het nazidesign is dat het over het algemeen is wat mijn vader ooit kort en krachtig definieerde als ‘listig’. Mooi, en het straalt een kracht uit die je liever zou ontkennen. Om een goed voorbeeld te noemen: de SS-uniformen van Hugo Boss. Weerzinwekkend qua connotatie, maar als uniformkleding van een ongeëvenaarde schoonheid. Mag je dat zeggen? Ik denk het niet, en dat maakt zo’n tentoonstelling tegelijk weer ‘spannend’.

Voor mij betekent het dat dit te lang ondergronds is gebleven. Doordat de associaties voor velen te ver zijn afgesleten om nog in verhouding te staan tot wat er te zien was, hadden de samenstellers het geheel opgeleukt met een enorme collectie niet ter zake doende parafernalia uit de Tweede Wereldoorlog. Heeft dat met design van doen? Nee, maar wel met de achtergronden van het tijdperk, met associaties die niet in orde zijn doordat ze te ver zijn afgesleten (gut, ligt daar geen taak voor het onderwijs? Oh, wacht..). Het gebrek aan associaties maakt ook onmogelijk het als taboe te hanteren; zonder associaties bestaan taboes niet.

Wat die tentoonstelling in Den Bosch nog meer toont, behalve een idee van wat mensen nog meer aan trok, naast een hysterische voorganger en een orgie van haat en vermeende revanche, is dat stilte en weghouden van historische beelden ongewild een eigen dynamiek overbrengen.

De Duitse kunst uit de nazitijd is vrijwel identiek met de Russische uit het Interbellum overigens: veel plomp realisme dat boers overkomt, en inderdaad vrijwel 1 op 1 werd voortgezet in de voormalige DDR. Maar qua design was dit een volwaardige periode die eigenlijk sindsdien ietwat werd weggehouden. Want sommige getoonde zaken hebben inderdaad een indrukwekkende schoonheid.

Dat mensen er nu nieuwsgierig naar zijn zou niet mogen verbazen. De manier waarop er omzichtig over wordt gedaan is – in het licht van de manier waarop de staatsomroep om gaat met onregeerbare leerlingen en hun reacties als het in de les gaat over de Holocaust – van een bizarre hypocrisie. Hier werd geen taboe doorbroken; hoogstens zagen we een mislukte poging er een te suggereren.