Manfred Wolf kijkt terug op de aanloop naar de oorlog in Oekraïne, en geeft de westerse diplomatie geen voldoende. In tegendeel.

Decennia geleden zei de Israëlische staatsman Abba Eban dat de Palestijnen nooit in staat waren om ja als antwoord te aanvaarden. Daar moest ik aan denken toen de huidige crisis in Oekraïne langzaam vorm begon te krijgen.

Toen Poetin iets vrij eenvoudigs eiste – wat hij al tientallen jaren eist – dat Oekraïne nooit lid van de NAVO mag worden – antwoordden onze leiders dat het een “non-starter” was.

Ik vind dat een dwaze reactie. Zelfs een echtelijke ruzie zou niet zo minachtend moeten beginnen. Het kan de andere partij alleen maar woedend maken. (En ik vraag me af: leren ze dat soort ondoordachte non-antwoorden op de diplomatieschool?}

Ik begrijp dat Poetin onze instemming misschien niet zou hebben geaccepteerd, maar laten we eens kijken wat er bereikt had kunnen worden door het aan te bieden. We hadden onze instemming misschien gematigd kunnen hebben door Oekraïne lidmaatschap van de EU voor te stellen, maar niet de NAVO. Op die manier zouden beide partijen iets krijgen, niemand zou alles krijgen. Het had een begin kunnen zijn voor echte onderhandelingen. Het zou zeker winstgevender zijn geweest dan een norse afwijzing.

Merk op dat president Zelenski nu, lang nadat de oorlog begon, bereid is de neutraliteit van Oekraïne in te ruilen voor een soort vredesakkoord. Wat ondenkbaar was, een ‘non-starter’, is opeens bij uitstek denkbaar.

Het is geen reuzensprong om te zeggen dat als de eerste eis van Poetin was ingewilligd, de oorlog misschien niet zou zijn begonnen – en de kans is groot dat al die dode Oekraïners en Russen nu nog in leven zouden zijn. Ik zei dat het een dwaze reactie was om het allemaal af te wijzen zoals we deden. Het was ook een vrij domme reactie.

Weet onze minister van Buitenlandse Zaken dat Poetin al tientallen jaren bij Amerikaanse functionarissen klaagt dat de NAVO niet zijn achtertuin in mag sluipen? Weet meneer Blinken dat Rusland ooit de verzekering heeft gekregen dat de NAVO niet dichterbij zou komen? Herinnert hij zich zelfs – in mijn oude ogen lijkt hij zo jong – dat we geen raketten tolereerden die op onze achtertuin waren gericht tijdens de Cubaanse rakettencrisis van 1962 en dat we nu geconfronteerd worden met iemand die op dezelfde manier bezwaar maakt als wij toen? De heer Blinken weet er misschien van, maar weet hij ook dat Poetin keer op keer heeft gezegd dat ‘de Amerikanen niet luisteren’.

Het lijkt erop dat we moeite hebben om te “horen” waarom Poetin wil wat hij wil, en Poetin hielp zichzelf niet met zijn lange toespraak dagen voordat hij zijn brute invasie lanceerde. Maar we moeten begrijpen dat er veel meer bij komt kijken dan alleen politiek. Zelfs afgezien van zijn dromen van een rijk, zijn de acties van Poetin emotioneel van oorsprong. Hij ziet zichzelf als een verdediger van Rusland tegen een soort culturele omverwerping door het Westen, met vreemde noties van vrije keuze, van leven door frivole impulsen en oppervlakkige genotzucht. (Hierin verschilt hij niet veel van bijvoorbeeld een vrome moslim die naar het hedonistische Westen kijkt.)

Voor Poetin is de NAVO duidelijk een onaangename belichaming van het Westen. Zoals hij het schijnt te zien, is Oekraïne verleid door de immoraliteit van het Westen, hun nihilisme, hun verlaten van langdurige codes, hun verschillende bizarre definities van vrijheid. Hij is geciteerd als te zeggen dat de transgenderbeweging “een misdaad tegen de menselijkheid” is.

Deze strijd tegen “degeneratie” is in de geschiedenis al eerder gestreden, en we zouden het op zijn minst moeten begrijpen. In die strijd wordt hij vergezeld door de Hongaarse premier Viktor Orban en de Poolse president Andrzej Duda, evenals verschillende westerse conservatieven. Voor Amerikanen zijn dit allemaal louter ‘culturele kwesties’. Voor verschillende Oost-Europese leiders zijn het gevechten om de ziel van hun naties.

Wat zou er verloren zijn gegaan als we een eerste concessie hadden gedaan? Niets. Als het was afgewezen, zouden we nog steeds op een betere plek zijn dan nu. Het zou ons niets hebben gekost als Poetin onze concessie ineens ontoereikend had gevonden. En wat had er gewonnen kunnen worden door de door mij voorgestelde aanpak te volgen? Alles.

Duizenden zouden niet zijn omgekomen en miljoenen niet ontheemd. Door op één punt toe te geven, of in ieder geval een verzoenende toon aan te slaan, had de catastrofe en verwoesting mogelijk kunnen zijn voorkomen. Stel je voor hoe het op dit moment zou voelen als we ons nog in de pratende fase bevonden! Geen oorlog, geen slachtoffers, geen verwoesting. Hoe kunnen we deze stap niet hebben gezet, geprobeerd  vrede een kans te geven? Als president Zelensky het nu kan voorstellen, waarom was het dan eerder zo onaanvaardbaar?

Het zal natuurlijk gezegd worden dat ik in dit artikel ‘appeasement’ aanbeveel. Maar als ‘appeasement’ slaagt, wordt het vaak ‘diplomatie’ genoemd.

Natuurlijk is de oorlog niet volgens  Poetins plan verlopen. Maar we moeten onszelf niet feliciteren, want de vrede die uiteindelijk zal komen, had met veel minder bloedvergieten kunnen worden bereikt als we beter hadden nagedacht, meer hadden geluisterd en minder gepraat.

---

Dr. Manfred Wolf, emeritus hoogleraar in Californië, USA en de auteur van een aantal boeken, waaronder Survival in Paradise: Sketches from a Refugee Life in Curacao. “Muslims in Europe: Notes, Comments, Questions”,

Website van Manfred Wolf: www.survivalinparadise.com

Eerdere artikelen van Manfred Wolf op Veren of Lood vindt u hier.

Meer over Oekraïne en de gebeurtenissen in dat land leest u hier.

Meer over Rusland en haar politiek vindt u hier.