De burgeroorlog in Syrië was een belangrijke tussenfase in de transformatie van de verhoudingen in het MO, maar zeker niet de finale. Er dreigt meer. De zaak is in beweging, en zal dat nog wel even blijven. Een korte serie met een onverwachte conclusie.

Nine eleven betekende de doorbraak van de islam als grote speler in de problemen van het Midden Oosten. Het toonde ook aan dat staten niet als meest geschikte vehikel moesten worden beschouwd bij het bestrijden van ‘de ongelovigen’ die invloed hadden in het MO. De schokgolf die door de islamitische wereld ging heeft men wel geconstateerd in de vorm van diverse gelovigen die op de meest onverwachte plekken juichend de straat op gingen, maar de diepere gevolgen er van zijn lang onderschat. De groei van het salafisme met een voorganger als Ibn Tamiyya bewees niet alleen effectief in de strijd tegen ongelovigen, maar elektrificeerde ook de moslims die zich altijd neerlegden bij de westerse superioriteit, zoals Saddam Hoessein die daarna ervaren moest tijdens de 2e Golfoorlog. De daar op volgende implosie van Irak bewees eens te meer dat Arabische staten geen effectief vehikel zouden zijn voor islamgelovig verzet tegen het westen. Groepjes onafhankelijk opererende moslims waren effectiever, zie ook de Deense cartoonrellen.

Mer die Deense cartoonrellen moet nog iets anders worden genoemd dat van doorslaggevend belang was bij de transformatie van het MO: de mobiele communicatie via telefoontjes. Dit wordt genoemd als basis waarop de Arabische Lentes succesvol konden zijn, al werd vervolgens de rol van islamitische geestelijken die zich aanvankelijk op de achtergrond hielden onderschat. Dat de jeugd met die telefoontjes niet meer was dan een – zeer nuttig, wellicht noodzakelijk – stuk gereedschap bleek in de opstand die zou leiden tot de Syrische burgeroorlog.

Syrische burgeroorlog
De Syrische burgeroorlog is een scharnierpunt in dit meerdelige betoog. Zij toont hoe de nieuwe Amerikaanse strategie[1] om Arabische heersers als Assad omver te werpen kon falen door vastbesloten verzet, dat mede werd gesteund door Syrische minderheden die zich volledig bewust waren van wat hen overkomen zou als soennitische extremisten de macht over zouden nemen. Minder direct maar herkenbaar is dan ook dat de Koerden in Syrië onafhankelijk van de regering hun eigen strijd vochten, maar grosso modo vermeden met de Assad-getrouwen in gevecht te raken. Het voorbeeld van wat de Yezidi’s overkwam was al langer het angstbeeld van veel Syrische minderheden dat werkelijkheid werd.

Niet alleen lieten de scheidslijnen in die Syrische burgeroorlog zien hoe complex de verhoudingen in het MO liggen, door de geografische positie [2] van Syrië begon de Syrische erfvijand Turkije zich met de burgeroorlog te bemoeien. Toen daarna door de nabijheid van Irak ook de Islamitische staat (IS) ontstond en het kalifaat uitriep, voelde ook Iran zich verplicht haar belangen (doorvoer naar het voor haar belangrijke Libanon en de ideologische geestverwanten van Hezbollah) te komen verdedigen. Nadat het Assad-bewind de eerste fase van de burgeroorlog [3] min of meer overleefde en haar positie stabiliseerde, bleek ook Rusland bereid haar oude bondgenoot bij te komen te staan.[4]

Russisch-Iraanse interventie
De Russische interventie markeerde het begin van de rollback van de opstandelingen door het Assad-bewind, dat dankbaar gebruik maakte van haar alliantie met Iran om Hezbollah veteranen uit Libanon in te kunnen zetten tegen opstandige Syriërs die losjes verbonden waren met Amerikaanse en westerse steun. Dit waren de zogeheten ‘gematigde rebellen’ waaraan ook Nederland militaire steun verleende in een soort Iran-Contra’s-achtige constructie, aangezien Obama directe bemoeienis niet voor zijn rekening wilde nemen. De Nederlandse regering had minder scrupules, en mede dankzij de heiligverklaring hier te lande van Obama is daarvan de laatste steen nog niet gelicht. Dat zal de opvolger van Rutte te zijner tijd gegarandeerd voor zijn kiezen krijgen, dat hebben we immers vaker gezien?

De val van Aleppo in december 2016 markeerde het definitieve succes van de Russisch-Iraanse interventie. De oorlog gaat sindsdien nog steeds door, maar vanaf dat punt was zeker dat de Assad-getrouwen zouden winnen. Dat er al weer tweeënhalf jaar is verstreken sinds dat belangrijke moment heeft dan ook alles te maken met de ingewikkelde politieke situatie die resteert  De laatste van de oorspronkelijke opstandelingen zitten al enige tijd verzameld in het noordwestelijk gelegen Idlib, dat in feite een Turks protectoraat is geworden. Turkije rechtvaardigt dit door te wijzen op de Koerden, en ook een politieke oplossing tussen de Syrische regering en de Koerden zal het land er niet toe brengen haar veroveringen op te geven.

Israël
Behalve de Turkse inmenging en verovering van de noordwestelijke provincie die het Turkse leger bezet houdt wordt ook de oude tegenstelling met Israël weer actueel. Tijdens het oprollen van diverse IS-posities rond de Golan kwamen de Assad-troepen weer tegenover de Israëlische grens te liggen. Israël heeft zich de laatste jaren vooral bezig gehouden met bombardementen op Iraanse eenheden en wat die voor dreiging tegenover Israël zouden betekenen. Door veel overleg via Rusland is een confrontatie uitgebleven, maar de situatie is opnieuw precair.

De Iraanse invloed reikt nu via Irak en Syrië rechtstreeks tot in Libanon. Niet alleen Israël, maar ook landen als Jordanië en Saudi-Arabië worden daar zenuwachtig van, nu na Irak ook Syrië onder invloed van de Ayatollahs in Teheran gekomen is. Want Assad mag zijn burgeroorlog dan gewonnen hebben, de steun van de sjiieten kan hij de komende jaren niet missen.

---

1. De revolutie tegen Assad werd van meet af door de USA gesteund en zelfs georganiseerd, onder voorwaarde van Obama dat er geen openlijke oorlog mocht ontstaan waarin de USA partij zou worden.
2. Ook een belangrijke reden waarom de USA het van belang vonden te pogen deze traditionele Russische bondgenoot te val te brengen. Assad weigerde een geplande pijpleiding vanuit Qatar naar Europa over Syrisch grondgebied toe te staan, en riep daarmee de Amerikaanse woede over zich af.
3. De periode waarin de opstandelingen steeds meer terrein wonnen, tot circa eind 2014 IS de regie over begon te nemen.
4. september 2015

---

Vorige en volgende afleveringen van Nieuwe verhoudingen in het Midden Oosten zult u hier kunnen vinden.

Alles over Syrië en de burgeroorlog daar – waarover wij op VoL zeer uitgebreid verslag deden – vindt u hier.