Ruim een halve eeuw geleden was de wereld niet veel groter dan nu, maar het verschil in kennis van landen was enorm. Wat wist een doorsnee mens nu van Jemen? Dat maakt dit verhaal wel des te pregnanter.

Het (Duits-)Nederlandse tandarts echtpaar Anne en Gerard von H. werkte in 1953 als tandarts aan het Hof van Ahmad, de Imam van Jemen. En dat werd ze bijna fataal.   Hieronder een selectie van hun avonturen, zoals beschreven in een driedelig interview-serie in de Duitse ‘Stern’ Ein Tag wischt 1000 Jahre aus, toen Jemen in 1962 in het nieuws was vanwege de staatsgreep die het koninkrijk had veranderd in een republiek; de tekst is aangevuld met wat ze – inmiddels meer dan een halve eeuw geleden – aan mijn ouders (en mij) vertelden. [1]

Gerard was geboren in Indië en de (klein)zoon van een oorspronkelijk Duitse KNIL-officier, en was dus goed op de hoogte van de drijfveren van aanhangers van de verschillende soorten islam, zoals van het enthousiast islamitische en opstandige Atjeh.

Hij studeert tandheelkunde in Nederland en huwt met Anne die in Göttingen was afgestudeerd en zich in ons land verder had gespecialiseerd.

Gedurende de bootreis naar Indië passagierde men in havensteden waar werd gebunkerd, zoals Tanger, Algiers, Port Said en Perim of Aden in Jemen en Sabang bij Atjeh en kwam men in aanraking met diverse Arabische en moslimse culturen. Van die havensteden bestonden gedetailleerde reisgidsen.

Toen Hitlers opmars in 1940 ook Nederland dreigt te bereiken, vluchten ze vanwege hun Duitse roots ter vermijding van internering door het Nederlands gezag, vanuit Java naar Australië. Na de Japanse capitulatie vestigen ze zich in Singapore, om in 1953 te migreren naar Ethiopië. Het contract zou in het Britse Aden worden getekend met een afgezant van de Negus; maar voordien ontmoeten ze toevallig de Amerikaanse ambassadeur die hun quasi smeekt om te gaan werken aan het Hof van de Imam van Jemen. De Amerikanen waren namelijk bezig met het verkrijgen van een olieconcessie en de imam had onder andere. als tegenprestatie een vrouwelijke tandarts geëist, want hij stond niet toe dat zijn 200 haremdames – die met bedekte gezichten door het leven gingen – door een mannelijke tandarts werden behandeld. Het was urgent, want de man werd hoorndol van het gejammer van vrouwen met kiespijn.

Hun salaris bedroeg ongeveer 1200 DM (in de waarde van 1962) per persoon, en verder alles gratis inclusief woning en voor beiden een rijpaard. Dat laatste gaf voor hen de doorslag om het contract te tekenen. In Aden worden ze opgehaald door een jeep met chauffeur en een vrachtwagen voor de tandarts spullen. Ze rijden 12 uur over een onzichtbare woestijnweg 175 km naar de op 1400 meter hoogte gelegen hoofdstad Taiz.

Taiz had slechts 16.000 inwoners, en heel Jemen, dat toen ongeveer even groot was als West-Duitsland vijf miljoen. (Nu respectievelijk 460.000 en 27,5 miljoen, Red.)

Hun gastenverblijf bevindt zich aan het centrale plein tegenover het koninklijk paleis annex dwangburcht. Het appartement had aanvankelijk geen voordeur noch sanitair, daarvoor diende het raam. Maar de eerste avond moeten eerst nog een stel mannen vertrekken die hun slaapmatje al hadden uitgespreid en vol ontzetting naar Anne keken, want behalve hun eigen vrouw hadden ze tot dan alleen zwarte slavinnen met onbedekt gezicht gezien.

Gerard, Anne en hun vijf jarig zoontje proberen er het beste van te maken, want zonder vrijgeleide door de imam kunnen ze niet meer weg.

De koning was ook opperrechter, en vrijdags werden midden in de stad de doodstraffen voltrokken; niet alleen ordinaire misdadigers, maar ook honderden leden van de koninklijke familie en intellectuelen die van samenzwering jegens de vorst werden verdacht. Door de straten huppen criminelen van wie de benen met zware kettingen aan elkaar zijn gesmeed.

Kinderen tot 12 jaar konden vrij het paleis in en uitlopen, want de vorst had graag jongetjes om zich heen.

Pas na enige weken ontmoeten ze de koning als hij zich bij de behandelkamer meldt en zowel Gerard als – zichtbaar contre-coeur – Anne de hand reikt, met de mededeling dat hij enkele trouwe dienaren wil belonen: ze mogen hun echte tanden laten vervangen door gouden tanden.

Op een dag heeft de koning kiespijn, en ontbiedt Gerard. Maar even later bedenkt hij zich, en beweert dat hij meer vertrouwen in Anne heeft. De koning kauwde de hele dag qat in combinatie met hasj en had net zoals zijn onderdanen vieze bruine tanden. Om nog enige arbeidsproductiviteit te garanderen had hij de bevolking verboden om qat te kauwen voor 12 uur. Qat was ook de belangrijkste bron van inkomsten van de vorst: iedere dag vloog een privé-vliegtuig met voor 50.000 DM aan qat naar Egypte.

Als ze drie pijnlijke kiezen vervangen door een glimmende gouden brug krijgen ze als extra beloning een zak vol Maria-Theresia-daalders, die daar nog gewoon betaalmiddel waren, èn een gruwelijke ‘show’ waarin twee jongemannen voor hun ogen werden uitgekleed en gegeseld.

In de Kersttijd meldt de eunuch dat een vijftal favoriete vrouwen Anne wil bezoeken. Kiespijn bleek een verzinsel om de harem te verlaten, want ze waren nieuwsgierig naar hun geïmproviseerde kerstboom. Als ze hun sluiers afdoen ziet Anne hun bijzondere make-up: afgeschoren wenkbrauwen, en over hun ogen, en op hun teennagels koran-teksten. Ze hadden hun haar met henna rood geverfd en hun voetzolen zwart. De vrouwen barsten in lachen uit als Anne ze een Frans modetijdschrift laat zien.

Ze worden goed behandeld, maar als ze nog drie maanden af zijn van hun vertrek worden ze bij de imam geroepen. Hij is nogal vertoornd want heeft een lijfwacht betrapt op qat-kauwen. Hij wil dat Gerard de straf ten uitvoer brengt en diens tanden en kiezen uittrekt. Dat weigert hij. En vervolgens worden ze op allerlei manieren gepest; slecht eten, een gevaarlijk rijpaard.

Als Anne op een dag een voorname Arabische vrouw staat te plomberen, stormt een dozijn lijfwachten van de koning naar binnen. Anne wijst hen de deur en wordt als ze naar buiten gaat door de koning twee maal met een stok geslagen. Ook Gerard wordt overmeesterd. Ze krijgen huisarrest. Maar het gebeuren raakt overal in het Midden Oosten bekend, ook omdat de Engelse krant in Aden bericht dat de koning door haar te slaan had gehandeld in strijd met de koran.

Vervolgens vervoegt de kadi zich bij hen met de vraag of de koning werkelijk had geslagen, waarop Anne zo verstandig is om te jokken en te zeggen dat dat niet waar was.

Het huisarrest wordt opgeheven en een maand later moeten ze in het paleis verschijnen voor twee Jemenitische rechters en een rechter die speciaal uit Caïro was overgekomen. De Italiaanse lijfarts is aangesteld als tolk. Er zijn drie aanklachten: aanslag op de koning, het neerslaan van de lijfwacht, en het weigeren van een bevel van de koning.

Anne en Gerard repliceren: “we komen zelf uit een land met een koninklijke familie, dus dat zouden we nooit doen”. Ze worden bestraft met vier weken huisarrest. Omdat dat even lang is als hun voorarrest ontvangen ze twee dagen later de zo gewenste uitreisbrief en kunnen ze Jemen eindelijk verlaten.

---

1. De drie Stern artikelen uit 1962 met foto’s uit 1953 staan op PDF, maar weet niet hoe ze hier te plaatsen. Als u ze wilt ontvangen, laat dat dan weten via de comments op Polderland, dan zal ik ze u toe mailen. (Uw verzoek wordt niet openbaar, want comments zijn ingesteld op moderatie).
   N.B. Voor de mensen die nog in EU-sprookjes geloven: zoals u ziet, ook vroeger kon men overal studeren en werken; en diploma’s werden erkend. Daar is dus geen EU voor nodig.

---

Dit artikel verscheen eerder op Polderland