Ook al zo’n duister voorbeeld van Nederlands vergeten oorlogen is de wijze waarop de VOC West-Timor uiteindelijk verkreeg.

Na de aankomst van de Nederlanders in Indonesië werd de aanvankelijke aanwezigheid van de andere geïnteresseerde Europese mogendheden (speciaal Engeland en Portugal) zo veel mogelijk door de VOC geëlimineerd. De Engelsen werden verdreven naar de periferie van de Indonesische archipel (Singapore en omstreken), Portugezen wisten zich slechts te handhaven op Timor. Die laatsten kon je nauwelijks onderdeel van het Portugese empire (over het Portugese empire valt veel te vertellen, speciaal zijn voortdurende zwakte is opmerkelijk) noemen, eerder moet je ze karakteriseren als afstammelingen van Portugese kolonisatoren. Deze Topasses zijn de Zuid-Aziatische pendant van wat in Zuid-Amerika Creools wordt genoemd.

De VOC was al in 1613 bij Timor aangekomen, en veroverde daar de Portugese vestiging Solor. De Portugezen poogden vanaf 1642 hun invloed op Timor te vergroten, terwijl de VOC relatief weinig interesse vertoonde, behalve door enige allianties aan te gaan met lokale heersers. Al werd er wel degelijk van tijd tot tijd gevochten met de Topasses die zich in het binnenland van Timor hadden gevestigd.

Dat ging zo een honderd jaar over en weer, tot halverwege de 18e eeuw de zaak op de spits gedreven werd doordat de familie Da Costa een poging deed de VOC van het eiland te schoppen. Hetgeen resulteerde in de Slag van Penfui (1749). Volgens de bronnen was de slag een grootscheepse confrontatie waarin een klein VOC-legertjeeen groter leger Topasses versloeg, waarbij de leider er van sneuvelde. 22 VOC-soldaten sneuvelden (19 Timorezen, een Mardijker plus twee vrijwilligers)), tegen een geschatte 2000 Topasses.

Hoewel de Portugese overheid geen deel nam aan de slag, wordt de betekenis er van zelfs tegenwoordig nog gevoeld. Veel van de inheemse heersers verbonden zich daarna met de VOC, en in de jaren na 1749 ontstond een grens die Timor in tweeën deelde, al werd deze pas in de 193e eeuw geformaliseerd. Oost en West-Timor (waarbinnen de Portugese exclave Oecusse) gingen daarna een eigen weg, waarbij het westen na 1949 overging naar Indonesië, en Oost-Timor Portugees bleef tot de abrupte dekolonisatie door dat land na 1975. In 1978 werd Oost-Timor door Indonesië bezet, en pas in 2002 werd Timor-Leste als onafhankelijk land lid van de VN.

De Slag van Penfui heeft derhalve een nageschiedenis van 250 jaar gehad. Het blijft opvallend hoe weinig we ons daarvan bewust zijn.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.