Tot de vroegste van Nederlands vergeten oorlogen behoort de strijd tussen de graven van Vlaanderen en Holland om Zeeland. De zompige eilandjes in de Scheldemonding zelf waren niet de hoofdprijs voor deze heren, maar het gezag dat de mogelijkheid bood op de Schelderoute tol te heffen.

De strijd duurde van begin 11e tot en met begin 14e eeuw, en eindigde met de formalisering van Zeeland als zelfstandig graafschap, dat in een permanente personele unie met Holland verbonden werd. De graaf van Holland kreeg al tijdens die strijd in 1196 van de Duitse keizer Hendrik VI het recht op die nagestreefde tolheffing, nadat de Vlaamse graaf eerder die eeuw zijn Hollandse collega Floris III nog een aantal pijnlijke nederlagen had bezorgd. Maar de vorming van Zeeland als apart graafschap vond pas plaats in 1323 bij wat heet de Vrede van Parijs.

Dat de vrede in Parijs gesloten werd herinnert er aan dat de Nederlanden in die tijd tot het Franse , maar vooral tot het Duitse Rijk behoorden. De Schelde was de grens, maar de deltawerking had daarbij wat invloed, zeker als we nu terugkijken. Maar belangrijker nog was dat bij de deling van Frankrijk en en Duitsland in aparte staten die volgde uit het Verdrag van Verdun (843!), men zich had gerealiseerd dat de kustverdediging (tegen de Vikingen) in deze streken belangrijker was dan tot welk rijk het exact behoord. De Schelde werd dus de grens, en Zeeland bewesten de Schelde bleef formeel bij Frankrijk, Zeeland ten oosten van de Schelde kwam aan Duitsland. Maar voor de coördinatie van de kustverdediging werd de graaf die Zeeland beoosten de Schelde verdedigen moest, tevens beleend met Zeeland bewesten de Schelde, maar dan als achterleenman van de graaf van Vlaanderen, die het als hoogste leenman zelf weer van de Duitse keizer beleend gekregen had.

Een complexe constructie, die we niet goed op waarde schatten als we ons niet realiseren dat die Scheldemonding in die tijd de bedding van de Oosterschelde was. Dat maakte dat de grens een stuk noordelijker ligt dan we vanuit ons huidige perspectief zouden denken. Dat vindt je ook terug in de administratieve indeling van het Graafschap Zeeland, waarbij Walcheren staat geadministreerd als onderdeel van Zeeland bewesten de Schelde.

Zoals we zagen kreeg de graaf van Holland wel het praktische gezag over de Zeeuwse gebieden, maar lag het formele gezag bij de graaf van Vlaanderen. Dat is in feite waar de strijd tussen beide heren voortdurend over ging. Het instellen van een tol bij Geervliet in de tweede helft van de 12e eeuw was een inbreuk op de rechten van de Vlaamse graaf. Daar kreeg Floris III moeilijkheden mee, en hij leed diverse nederlagen waarna hij zich weer onderwerpen moest.

In deze tijd (begin 12e eeuw) waren Vlaanderen en haar graaf op het toppunt van hun macht. In de 11e en 12e eeuw waren Gent, Yper en vooral Brugge wereldsteden, en was de Vlaamse graaf vaker bezig zijn gezag over die steden te behouden dan zich bezig te houden met het gewriemel van zijn achterleenman aan de Scheldemonding. Dat dat gewriemel gaande de 12e eeuw succesvol bleek was pijnlijk; Vlaanderen raakte machtstechnisch over haar hoogtepunt heen, het hertogdom Brabant werd een concurrent voor de macht in wat nu België is, en Holland was de lange weg omhoog begonnen. De gevechten die de Hollandse graaf Willem II (die kent u nog) leverde met de Vlamingen pakten in grote lijnen gunstig uit voor Holland, en toonden dat het machtsevenwicht verschoven was. De bevestiging daarvan in 1323 was niet meer dan een erkenning van een droog feit.

Maar in de 15e eeuw veranderde de loop van de Schelde dusdanig dat ook de vaarwegen veranderden. Rond 1500 waren Ooster- en Westerschelde van ongeveer gelijk belang, maar de verschuiving naar de Westerschelde was onomkeerbaar. De veranderende loop van de Schelde was tijdens de 80-jarige oorlog de reden dat de stadhouders van de Zeven Provinciën militair poogden de controle over deze belangrijke waterweg te herwinnen door traditioneel onomstreden Vlaamse steden als Hulst, Aardenburg en Biervliet te belegeren en veroveren. Dat toenmalige Staats-Vlaanderen in de 17e eeuw was weinig meer dan een paar steden aan de rand van het echte Vlaanderen, en nog lang niet het gebied dat wij nu kennen als Zeeuws-Vlaanderen. Dat haar omvang kreeg door voortdurende inpolderingen van Scheldekwelders, en nu de grootste ‘landmassa’ van de provincie Zeeland beslaat. De strijd om het gezag over de Scheldemonding is tot in de 20e eeuw de belangrijkste splijtzwam tussen Nederland en België gebleven, als erfenis van de oude strijd tussen Holland en Vlaanderen.

---

Meer artikelen over Nederlands vergeten oorlogen vindt u onder deze link.