Nederlands vergeten oorlogen – de Vlaams-Henegouwse Successieoorlog
De oorzaak van veel van Nederlands vergeten oorlogen in de middeleeuwen was problematiek rond de opvolging van een vorst.
Dat kon een familiestrijd zijn die ging om de successie (=opvolging) door een dochter in plaats van een mannelijk familielid uit een zijlijn van het heersende geslacht. En soms waren er gecompliceerder kwesties. Zo vochten tussen 1244 en 1254 de nakomelingen van Margaretha van Vlaanderen (1202-1280) een strijd uit om de opvolging in zowel het graafschap Vlaanderen als het graafschap Henegouwen. Pikant detail was dat Vlaanderen formeel onderdeel uitmaakte van Frankrijk, en Henegouwen van het Duitse rijk. Dat laatste was als staatkundige entiteit op dit moment al sterk in verval, terwijl de Franse koningen juist hun macht nog moesten uitbouwen.
Margaretha had uit een eerste huwelijk (voor zij gravin werd) al drie kinderen, en kreeg er in haar tweede huwelijk (in 1223) nog twee. Margaretha’s opvolging van haar kinderloze zuster Johanna in 1244 (zij bleef zelf overigens gravin tot 1278!!) schiep al de eerste problemen. Er barstte een openlijke strijd los tussen de halfbroers Jan van Avesnes en Willem van Dampierre, beiden zoons van Margaretha. Men vocht al om het been terwijl dat nog op aarde voortbewoog.
Uiteindelijk kwam de Franse koning Lodewijk IX als leenheer van Vlaanderen in 1246 tussenbeide. Deze Lodewijk (de Heilige) had in zijn tijd veel gezag, en oordeelde dat Henegouwen naar Jan van Avesnes zou gaan en Vlaanderen naar Willem III van Dampierre. In het kader van deze beslissing stond Margaretha het Vlaamse bestuur af aan haar zoon Willem. Ze bleef echter op de Henegouwse troon zitten. In 1251 overleed Willem en werd diens broer, Gwijde van Dampierre, de bestuurder van Vlaanderen.
Toen de Franse koning in 1248 op kruistocht ging nam Jan van Avesnes de zaken in eigen hand. Zijn moeder zat nog op de troon (Henegouwen, dat zij actief bestuurde) en zijn jongere halfbroers bestuurden Vlaanderen. Dat was hem niet naar de zin, en hij kwam in opstand tegen zijn moeder en halfbroers. Tijdens het conflict kon Jan van Avesnes de graaf van Holland en Zeeland, Willem II van Holland, overtuigen zijn kant te kiezen en Henegouwen en enkele gebieden in Vlaanderen te bezetten. Dat was overigens niet moeilijk, aangezien Willem II net was gekozen tot Duits Rooms/koning, en hij wat appeltjes met Margeretha te schillen had. Op 4 juli 1253, tijdens de Slag bij Westkapelle, versloeg Jan Gwijde van Dampierre en werd hij erfopvolger van het graafschap Henegouwen.Waarop zijn moeder het graafschap Henegouwen formeel wegschonk aan Karel van Anjou, een broer van de Franse koning en regent van Frankrijk tijdens de afwezigheid van Lodewijk XI. Deze werd echter verslagen bij Valencijn. In 1254, na de terugkomst van Lodewijk IX van kruistocht, bevestigde deze zijn eerder besluit dat Henegouwen aan Jan van Avesnes toekwam.
Voor de Franse koning was dit mede van belang om zo de band tussen Vlaanderen en Henegouwen te breken, aangezien dat een te sterk vorstendom in het noorden van zijn koninkrijk was. De ironie wil dat de nazaten van Jan van Avesnes via vererving na het uitsterven van het Hollandse Huis in 1299 ook graven van Holland en Zeeland werden, waarmee opnieuw een sterk vorstendom rond Henegouwen ontstond. Dat was te danken aan het huwelijk van Jan van Avesnes met Aleid, zuster van Floris V, de graaf van Holland. Een ander ironisch punt wel is dat Jan van Avesnes al in 1257 overleed. Pas zijn zoon Jan II (uit het huwelijk met Aleid) kon in 1280 bezit van de erfenis nemen.
Eerdere afleveringen van Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.