De pacificatie van Formosa (Taiwan) in 1635-36 was een van Nederlands vergeten oorlogen die ook vroegere geschiedenisboekjes niet haalde. Desondanks is het een uitstekende illustratie van de snelle Nederlandse expansie in de eerste helft van de 17e eeuw.

Pas sinds de Nationalistische regering (Tsjiang kai-shek) van China in 1949 haar toevlucht zocht op Formosa is dit eiland bekend geworden onder de naam Taiwan. Dat het van 1624 tot 1662 onder Nederlands koloniaal bewind stond was soms op kaartjes van oude schoolboekjes te zien, maar er over verteld werd er nooit iets.

De verovering van Formosa was ook een bijproduct van de gevechten tussen Nederland tegen Spanje en Portugal. Formosa lag net aan de ‘goede kant van de wereldgrens die tussen Spanje en Portugal getrokken was bij het verdrag van Tordesillas, zodat contacten met China door de paus aan Portugal werden toegewezen, maar het bezit van de Philipijnen Spaans werd. Bijzonder element was dat de Spanjaarden de koloniale winsten en producten van de Philipijnen over land via Mexico naar Spanje verscheepten. Het zogeheten Manilla-galjoen (Manilla-Acapulco-Spanje) was de eerste fase van de jaarlijkse zilvervloot die naar Spanje overstak vanuit de Nieuwe Wereld.

Ook Formosa was onder Portugese controle, maar na diverse mislukte pogingen slaagde de VOC er in 1624 in de Portugezen van het eiland te verdrijven. Fort Zeelandia werd de hoofdplaats van de nieuwe kolonie. Aanvallen op het Portugese Macao bleven onsuccesvol, waardoor China weigerde haar contacten met Portugal te verbreken ten faveure van de Nederlanders. Direct na de val van de Ming-dynastie in China in 1643 sloten de Nederlanders een verbond met die nieuwe Chinese machthebbers (Qing-dynastie 1644-1912), om er door van het vasteland gevluchte Ming-aanhangers in 1662 te worden verwijderd. (Let op de analogie met de Nationalisten in 1949!)

De pacificatie van 1635-36 was een tussenfase waarin de Nederlanders met versterkingen uit Batavia hun controle over het eiland aanmerkelijk versterkten. Met als gevolg dat Formosa een van de eerste doelen van protestants zendingswerk werd (evenals Japan), waarbij in de dorpen die in 1635 werden onderworpen een groot aantal bekeerlingen werd gemaakt. Na 1662 werden deze bekeerlingen met harde hand terug gedwongen in de Chinese moederschoot.

De omvang van een oorlogje als dit moet niet overschat worden. Niet alleen vanwege de afstanden, maar ook vanwege de benodigde troepen tegen vrij primitieve tegenstanders wordt de Nederlandse inzet vastgesteld op circa 500 soldaten. In geval van nood waren daar overigens ook de scheepsbemanningen  nog voor inzetbaar.

Het verlies van Formosa beëindigde alle ambities om de handel op China te monopoliseren, maar die op Japan bleef gehandhaafd tot de openstelling van Japan door de Amerikanen in 1853.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.