Een systeem verander je niet met een petitie. Een systeem verander je niet door Mark Rutte, Stef Blok en een kliniek aan te schrijven. Een systeem verander je niet door de werkwijze binnen één kliniek onder de loep te nemen. Een systeem verander je niet door een wet te veranderen.

Dat is geen “onderzoek naar het falend rechtssysteem”. Als je de regering, het rechtssysteem in eigen persoon, vraagt om een onderzoek dan weet je de uitslag al. Hier een schroefje aandraaien. Daar een moertje. En vooral nog meer regels en protocollen waardoor het rechtssysteem verder zal ontsporen. En weer een leuk en goed betaald tijdverdrijf voor een aantal “juristen”.

Om een systeem aan te pakken zul je het eerst als systeem moeten analyseren. En daarvoor is een zeer kritische blik van buitenaf nodig. Systemen hebben weinig zelfkennis en zitten in zichzelf opgesloten.

Het falen van het (straf)rechtssysteem zit hem in de allereerste plaats in het primaire doel: De misdadiger moet heropgevoed worden tot een bruikbaar onderdeel van de maatschappij. Andere doelen zoals straf en bescherming van de maatschappij worden daaraan ondergeschikt gemaakt. Het middel voor dit doel is dus een heropvoeding en de penitentiaire inrichtingen zijn daarop ingericht. Begeleiding, mogelijkheden tot contact met de buitenwereld of zelfs mogelijkheden om zich buiten te begeven en een zeker comfort en veiligheid zijn daar onderdeel van.

In de tweede plaats is er de opsporing en rechtspleging: die is aan toenemende wetgeving en andere protocollering onderhevig, waarbij de rechten van de verdachte, het individu, de maatschappelijke belangen verre overtreffen. Dit alles onder het adagium dat het beter is om tien mensen onterecht vrij te spreken dan één onterecht te veroordelen. Dit maakt opsporing en berechting ook onevenredig duur, omslachtig en traag.

In de derde plaats is er bij die berechting te veel aandacht voor het bewijs van de daad en speelt de reputatie van de verdachte een ondergeschikte rol, ja wordt de levensgeschiedenis van de verdachte vaak in zijn voordeel uitgelegd.

Dit systeem bestaat, als alle systemen, uit mensen die hun werk doen en aan het systeem hun gezag, status en inkomen ontlenen. Het is onwaarschijnlijk dat binnen dat systeem de nodige impuls gevonden kan worden om het werkelijk te veranderen.

Doel, middelen en methoden veranderen betekent niet alleen dat alle strafwetten fundamenteel op de schop moeten. Maar ook dat we andere inrichtingen moeten hebben en dat opsporing en berechting aangepakt moeten worden.

Overigens is niet alleen het strafrecht stuk. Ook civiel recht en bestuursrecht moeten op de schop.

De impuls, analyse, het onderzoek zal van buitenaf moeten komen. Op dit blog en in “Sociaal Humanisme” is er een begin van een analyse en ook van een oplossingsrichting te vinden. Een apart comité dat over de nodige middelen en status beschikt moet zich hiermee bezig houden. Daarin weinig juristen en Kamerleden. En vooral geen parlementaire enquête houden.

---

Dit artikel verscheen eerder op Harde Woorden

---

Lees hierover verder van Victor Onrust: Orde en Straf, De loden regel,  Capitulatie voor geboefte – met en zonder toga, Ons recht is onmenselijk,  Sociaal Humanisme