Nederland en België staan vol met waarschuwingen tegen quasi-permanente bedreigingen uit de MENA-regio en hoe Europa daarmee is omgegaan.

In dit essay loopt Nicolette Geveke langs reeksen vergeten gebeurtenissen die de verhoudingen tussen moslims en christenen hebben bepaald. Moet je de botsingen tussen moslims en christenen zien als culturele contacten? Die contacten hebben meer dan u beseft altijd wel een eenzijdig beeld opgeleverd.

Als contacten tussen Europeanen en moslims een voetbalwedstrijd zouden zijn, dan zou men kunnen zeggen dat de match de afgelopen 1370 jaar volledig op onze helft werd gespeeld en nog steeds wordt gespeeld. In totaal zijn er 548 veldslagen geleverd in Europa inclusief het rijk van Byzantium, en werden tenminste 1,2 miljoen Europeanen tot slaaf gemaakt. Daarentegen respecteerden de Europeanen de integriteit van het Arabisch schiereiland dat bij dood van Mohammed in 632 al nagenoeg geheel geïslamiseerd was: Arabië werd nooit door ons aangevallen.

Voetballen op eigen helft
En ook de anderhalf dozijn veldslagen in de negen kruistochten tussen 1096 en 1271 toen het leven van de christenen in het Midden-Oosten en de toegankelijkheid van de belangrijke christelijke pelgrims-plekken zoals Jerusalem, dat toen al meer dan drie eeuwen in moslimse handen was, steeds meer werden bemoeilijkt, waren een christelijke tegenaanval op de eigen helft; zo heeft men dat in de Arabische wereld kennelijk ook eeuwenlang gezien, want verwijten van imperialisme en kolonialisme zijn relatief recent, en het Arabische woord voor kruisvaarder dateert pas uit het einde van de 19de eeuw.

Bellum Iustum
Ook Napoleons tocht naar Egypte kan worden gezien als een bellum iustum en dat geldt eigenlijk ook voor de hele Mena-regio en de Balkan toen de Osmaanse zieke man aan de Bosporus steeds meer gebieden in Noord Afrika en in het Midden Oosten niet meer kon bestieren, en moest afstaan aan Frankrijk en Groot-Brittannië. De sinds de val van Constantinopel veroverde Balkan kreeg na meer dan vierhonderd jaar weer zelfstandige christelijke landen zoals Griekenland, Kroatië, Servië, Roemenië en Bulgarije, mede dankzij het aan de macht komen van het profane regime van Atatürk.

Arabische expansie
Na de dood van Mohammed in 632 werden diezelfde eeuw verbazend snel grote delen van het Oost-Romeinse Rijk opgerold: zoals het Heilig Land, Syrië, Irak en de Nijldelta. Rond 700 zijn ook al een 300 km brede Noord-Afrikaanse kuststrook en alle eilanden en kusten van Zuid-Europa ingepalmd; vanaf 711 worden Spanje en Portugal onder de voet gelopen. In totaal zijn in West-Europa meer dan 200 veldslagen geleverd. Het bezette gebied wat door de Moren Al Andalus wordt genoemd behelsde overigens niet alleen nagenoeg heel Spanje, maar ook een kwart van Frankijk inclusief de Rivièra, dat vanuit zee werd aangevallen.

Asturië
Op het Iberisch schiereiland bleef alleen de bovenste strook ‘Asturië’ vrij en hoewel men ook daar regelmatig de Mena-legers moest verslaan, werd het de basis van de Reconquista – de verdrijving van de moslimse bezettingsmacht uit het Iberisch schiereiland – die pas in 1492 enigszins zijn beslag kreeg. Als herinnering aan het vrije christelijke Asturië heeft iedere Spaanse troonopvolger de titel prins van Asturië. Bovendien draagt vanwege 1492 het Spaanse koningspaar nog steeds de van de paus ontvangen eretitel ‘los Reys Catholicos’. En de eerste regel van het volkslied van het aanpalende Andorra refereert aan de bevrijding van de Arabische overheersers door Karel de Grote:  “El gran Carlemany, mon Pare dels alarbs em deslliurà”. In meer dan 400 steden en dorpen in het oostelijk deel van Spanje wordt die bevrijding al 500 jaar gevierd met het uitbundige feest ‘Moros y los Cristianos’, waarbij tegenwoordig religieuze symbolen geband zijn.

Geen Convivencia
Overigens leefden de Moren en Spanjaarden niet zoals men nog wel beweert ‘naast elkaar’, doch vooral langs elkaar heen. Als in het begin van de 16e eeuw de Vlaamse geleerde Nicolaes Cleynaerts Arabisch wil leren, blijkt er in Europa geen Grammatica noch woordenboek te bestaan.

Die ‘convivencia’ was een 20e eeuwse ‘uitvinding’ van Spaanse ‘historici’, waarop men inmiddels is teruggekomen. Ook de bezetters splitsten zich indertijd op: de Syriërs uit Homs rond Sevilla, de Irakezen uit Damascus in Granada en de lui uit het H. Land vestigden zich in Malaga. Onderaan de pikorde van de nieuwkomers zouden de Berbers hebben gestaan.

Door het optreden van de Moren kwamen ook de andere niet-katholieken steeds meer in een kwaad daglicht en verslechterde de positie van joden, katharen en protestanten, wat leidde tot moordpartijen. Ondanks de Reconquista waren er na 1492 nog tot 1717 Moorse opstanden in Spanje in een tijd dat de Habsburgers ook hun handen vol hadden aan de Turken op de Balkan.

Geen wonder dat Karel V en Philips II bepaaldelijk niet opgezet waren met de obstinate Gentenaren in 1539 en de opstand van de vrijheid zoekende Nederlanders gedurende de 80-jarige oorlog, die vanaf 1566 bovendien provoceerden met de slogan “liever Turks dan Paaps”; hetgeen meer bedoeld was als anti-katholiek dan als pro-Turks statement. Het staat onder andere te lezen op de gevel van het Leidse stadhuis en op geuzenpenningen. Sommige geuzen liepen rond met halve maantjes en met Turkse snorren. Willem de Zwijger zocht zelfs toenadering tot de Turken, maar die stuurden slechts een opbeurende brief, want voor de Turken waren wij nutteloos.  

St. Jacobus
Maar er zijn nog veel meer herinneringen aan de Moorse agressie: Slimme Asturiërs bedachten dat nagenoeg iedere Europeaan katholiek en een potentiële geld in het laatje brengende pelgrim c.q. toerist was en dat inmiddels van de vijf steden van de pentarchie alleen Rome nog probleemloos toegankelijk was, omdat Jerusalem, Alexandrië, Antiochië en Constantinopel in moslimse invloedssferen terecht waren gekomen of dreigden te komen, evenals pelgrimsplaatsen in het Heilig Land en conciliesteden zoals Nicaea.

En dus werd in 815 in Asturië plotseling het graf van Jacobus ‘gevonden’ en werd een warrig anachronistisch marketingverhaal geconstrueerd dat die apostel zich ook verdienstelijk zou hebben gemaakt als ‘Matamoros’ (Morenmepper). Die pelgrimsroute werd voor Santiago de Compostella èn voor alle steden op de aanvoerroutes een kassucces: overal in Europa bouwde men snel en steeds grotere St Jacobs- en ook andere kerken en herbergen om de pelgrims/toeristen geld uit de zak te kloppen.

Tevens waren die 1800 bouwsels een waarschuwing voor het moslimgevaar evenals de ex-pelgrims die trots rond paradeerden met de St.Jacobsschelp als trofee op hun muts. Ook niet aan Jacobus gewijde kerken probeerden op slinkse wijze een graantje mee te pikken. Zo noemde men een Brusselse aan O.L.V. gewijde kerk: Finisterre, naar de laatste etappe van de Camino de Santiago aan de Atlantische kust. De kerk werd versierd met St. Jacobsschelpen; maar zoals u kunt lezen op Wikipedia heeft men momenteel in Brussel geen notie meer waar de naam Finisterre vandaan zou kunnen komen en dat men daar ging bidden om verlost te worden van de gesel der Moren.

Na de aanslag in Barcelona in 2017 wilde de Spaanse regering de moslims een zoenoffer brengen en stelde voor het beeld van de Morenmepper in Santiago te laten verwijderen; maar daar bleken de gewone mensen het niet mee eens.

Subsidie
Sinds 1987 is er meer aandacht voor de pelgrimsroute naar Santiago vanwege subsidies van de Raad van Europa – dat is om in katholieke termen te spreken het voorgeborchte van de EU – met als doel EU-zieltjes te winnen door armlastige rurale regio’s te subsidiëren. En inderdaad, het wandeltoerisme is de afgelopen decennia flink toegenomen. Maar in alle door de RvE uitgegeven teksten blijkt de achterliggende geschiedenis van acht eeuwen ongewenste Moorse aanwezigheid te ontbreken.

St. Antonius
Ook de aan Antonius gewijde kerken en altaren herinneren aan de wrede Moren: Uit solidariteit met door de moslims in Marokko vermoorde minderbroeders switchte Antonius, een familielid van kruisvaarder Godfried van Bouillon, in 1220 van kloosterorde en trad in bij de Franciscanen. Al in 1231 werden ze allemaal heilig verklaard.

Trinitariërs
In 1198 werd de kloosterorde der Trinitariërs /H.Drievuldigheid opgericht met als doel geld in te zamelen om tot slaaf gemaakte Europeanen vrij te kopen. Voor de praktische ondersteuning waren er overal in Europa de broederschappen die zich eeuwenlang zichtbaar maakten voor de gelovigen door het inrichten van een Trinitariërs-kapel in de St.Jacobskerk in Gent. Door grote emotie oproepende schilderijen die het moment van thuis komst van een slaaf verbeelden zoals in een kerk in Brugge. Alsook middels een groot houten beeld dat een zielige om geld smekende tot slaaf gemaakte Belg voorstelt bij Oudenaarde.

Hun bekendste klant was de Spaanse schrijver Cervantes die als beroepsmilitair had meegevochten in de slag bij Lepanto in 1571 en tot slaaf werd gemaakt toen het schip dat hem naar Spanje terugbracht werd gekaapt. Het zou 5 jaar duren eer Cervantes’ familie en de Trinitariërs het losgeld bij elkaar hadden gesprokkeld. De Mercedariërs waren een vergelijkbare orde.

Don Quichot
In het centrum van Brussel staat een in 1989 door Madrid geschonken replica van de levensgrote Madrileense beeldengroep van Don Quichot, de hoofdpersoon van het magnum opus van Cervantes, waarin hij pleit voor islamo-fobie en moro-filie.

Godfried van Bouillon
Vlak bij het Koninklijk Paleis  in Brussel staat sinds 1848  een meer dan levensgroot ruiterstandbeeld van Godfried van Bouillon, de succesvolle Belgische leider van de eerste Kruistocht;  vijftig jaar later werd er nog een bas-reliëf aan toegevoegd dat een beeld geeft van de aanval op Jerusalem. Het kasteel van Godfried van Bouillon is een toeristische attractie.

Columbus
Ook voor scheepvaart en handelsnaties waren de opdringerige Moren, Saracenen, Arabieren, Mongolen en Turken een permanente bron van zorg: enerzijds de gekaapte schepen en hun tot slaaf gemaakte bemanning en passagiers, en anderzijds de belemmering van de handel door geblokkeerde zijde- en scheepvaartroutes. Daarom werd Columbus gefaciliteerd om een alternatieve zeeweg naar Indië te vinden.

Damiate
Amerika pakte voor onze landen goed uit, en rijke steden vulden hun stadhuizen met fraaie kunst met als thema: de trots van de stad zoals schilderijen van grote gebouwen, dikke stadsmuren, belangrijke inwoners en de bronnen van welvaart zoals handel en nijverheid, die evenwel niet tot hoogmoed mochten leiden. Ook schilderijen die als een soort persfoto een stadsbrand of andere ramp afbeeldden hekelden hoogmoed en wezen op gevaren.

De welvarende stad Haarlem moderniseerde begin 17e eeuw het stadhuis en in de nieuwe vroedschapszaal was het thema de verovering van Damiate gedurende de vijfde kruistocht (1217 -1221) toen onder leiding van de Hollandse graaf Willem I Hollanders, Friezen en Vlamingen Damiate in de Nijldelta terug veroverden. De stadswapens van Haarlem en Dokkum dragen sindsdien onder andere een kruis respectievelijk een halve maan. Het wandtapijt dat de verovering van Damiate uitbeeldt meet maar liefst 2,4 x 10,25 m. Bij belangrijke gebeurtenissen zoals de bekendmaking van de vrede van Münster werd het tapijt met de overwinning op de Turken buiten aan het balkon gehangen

St. Janskerk in Gouda
In Haarlem was de Damiate-thematiek ruim present vanwege de actuele geopolitieke situatie in de Balkan. En daarom schonk Haarlem begin 17e eeuw een twintig tal gebrandschilderde ramen met de inname van Damiate aan kerken in het noorden van het gewest Holland ; het meest beroemde Damiate-raam bevindt zich evenwel in de St.Janskerk in Gouda. Aldus profileerde Haarlem zich als een stad van dappere christenen en kon op vernuftige wijze in protestantse kerken worden gewezen op het gevaar van de in die tijd weer opdringende Turken.

Balkanroute
Ook aan de oostkant van de Middellandse zee werden steeds meer delen van het oude Oost-Romeinse Rijk (Byzantium) militair belaagd en ingepikt. In Zuidoost Europa waren meer dan 300 veldslagen tussen steeds weer andere aanvallende Turkse stammen zoals de Omayyiden, Seldsjoeken en Ottomanen. Die moslims veroverden niet alleen de hele Balkan en de gebieden rond de Zwarte en Kaspische zee zoals delen van de Oekraïne en de Krim, maar ambieerden ook de kernlanden van de Habsburgers. Verder veroverden ze uitgestrekte Aziatische regio’s zoals delen van Afghanistan en India.

Myra
Door hun overwinning in 1071 in het Oost-Anatolische Manzikert verschaften de SeldsjoekTurken zich de controle over Turkije. Toen het stadje Myra in 1087 door de Seldsjoekturken werd bestierd en christenen niet langer in het openbaar hun godsdienst mochten belijden en de verering van St.Nicolaas dus werd verboden, redde/roofde een groep bijdehante Italiaanse kooplui de sarcofaag met het gebeente en brachten het naar Bari, dat overigens zelf al een bezetting door de Arabieren had moeten doorstaan. En uiteraard werd Bari zo extra interessant voor pelgrims annex toeristen die hun reis naar het H. Land van daar uit per schip zouden continueren.

St. Nicolaas
St.Nicolaas maakte in Nederland snel carrière als dé patroonheilige van kooplui, schippers en havensteden: en dat was geen wonder, want de Moren hebben tussen 700 en 1800 ongeveer 1,2 miljoen Europeanen gekidnapt en tot slaaf gemaakt, om zware arbeid te verrichten of te roeien in de galeien. De slachtoffers waren vaak scheepspersoneel en meevarende kooplui. Maar ook vrouwen en meisjes in de kustplaatsen werden gevangen genomen.

Daarom werden ter bescherming in Nederland tussen 1100 en 1500 meer dan 900 St.Nicolaaskerken gebouwd; bovendien werd St.Nicolaas de patroonheilige van een tachtigtal Nederlandse steden en dorpen.

Sinterklaas
En dan is het verleidelijk om toch ook maar even te speculeren over ons Sinterklaas feest: zou het kunnen zijn dat aspecten ervan in de vergetelheid zijn geraakt en dat het gewoon een van de zogenaamde omkeer feesten was, nl dat niet wij Nederlanders als slaaf werden meegevoerd door de Moren, doch dat die vreselijke Moren voor een dagje ònze knecht waren en die ons één dag per jaar blij maakten in plaats van ons angst aan te jagen en leed te berokkenen?

Omkeerfeest
Middeleeuwse omkeerfeesten waren het wekenlang gevierde Carnaval waarop wereldlijke en geestelijke leiders over de hekel werden gehaald; en op 28 december ging het op Onnozele Kinderen niet om de kindermoord te Bethlehem, doch mochten kinderen voor een dag de plaats van de echte bisschoppen innemen; en in januari werd in plaats van de Circumcisie die op de officiële kerkelijke kalender staat, met luid gebalk in kathedralen en andere kerken de ‘Ezelmis’ gecelebreerd. Dus, misschien horen Sint en Piet wel thuis in dit gezelschap?

Hoe het ook zij, in Nederland zijn weinig nationale feestdagen en kennelijk was St.Nicolaas als beschermer tegen de Saracenen belangrijk genoeg om net als de Dankdag voor het gewas toegevoegd te worden aan de op de Bijbel gebaseerde feestdagen.

Lepanto
Aan de zeeslag tegen de Turken bij Lepanto in 1571 deden aan ieder van beide zijden meer dan 80.00 mensen deel. Het westen was maar wat trots op deze overwinning van de Heilige Alliantie, waaraan Frankrijk niet meedeed, want uit eigenbelang stond men steeds aan de kant van de Turken omdat men hoopte zo verlost te worden van de ‘omsingeling’ door de Habsburgers en zelf meer macht te verwerven.

Ondanks deze en andere nederlagen gingen de Turken enthousiast verder met hun pogingen tot het oprollen van de Balkan, onder het motto: “de christenen hebben een klok, maar wij islamieten hebben een kalender”.

Buda
De Ottomanen hadden in 1541 de Hongaarse hoofdstad Buda ingenomen om er een vesting van te maken; hetgeen het voorlopig einde betekende van een economische en culturele bloeiperiode. Pas meer dan een eeuw later, drie jaar na de bevrijding van Wenen in 1683 kan in een tweede poging ook Buda worden bevrijd door de Habsburgers; daar waren meer dan 80.000 soldaten voor nodig, die uit heel Europa inclusief Scandinavië afkomstig waren. Als het goede nieuws negen dagen later Brussel bereikt dat in die tijd ook tot het imperium van de Oostenrijkse Habsburgers behoorde, breken in de stad overal feestelijkheden uit, en een tiental cafés wordt omgedoopt in ‘Buda’. Vandaar de afslag Buda op de E 19 langs Brussel.

Zenta
Door het keren van de krijgskansen wilden de Turken ineens vrede sluiten. Maar daar ging het westen niet op in: onder andere Slovenië en Transsylvanië worden bevrijd en op 11 september 1697 is de belangrijke slag bij Zenta in Noord-Servië.

Ter herinnering aan de overwinning in Zenta heeft het pand ‘De Koning van Spanje’ op de Grote Markt in Brussel een levensgroot beeldhouwwerk op de gevel: een buste van de Spaanse koning Karel II met op de achtergrond Turkse vlaggen en omgeven door kanonnen; meer plaats neemt een geboeide Turk. Maar die informatie staat tegenwoordig niet meer in toeristische reisboekjes.

Uit dezelfde tijd dateert elders in het centrum van Brussel het huis Bellone (de Romeinse godin van de oorlog), welker gevel is versierd met oorlogstuig. Het werd gebouwd voor de moeder van Eugène van Savoye, de held van Zenta en andere veldslagen.

Vergeten
En toch gebeurde het dat als zo’n 150 jaar geleden de agressie van de Mena-staten hier in Europa na meer dan een millennium eindelijk gestopt is, de algemene kennis van de islamideologie voor de meeste Europeanen een ver van mijn bed show werd.

Misschien hebben we ons onbewust laten (mis)leiden door een zinnetje in het geschiedenisboek over de overwinning van Karel Martel bij Poitiers in 732, en dat gepaard aan de weinig indrukwekkende gastarbeiders meer dan een halve eeuw geleden?

Een parallel dringt zich op: Is er een verschil met onze kennis van het communisme? Al één generatie na de Val van de Muur 30 jaar geleden lijken velen geen notie meer te hebben van het door het communisme veroorzaakte leed zoals bijvoorbeeld de 20 respectievelijk 65 miljoen doden in Rusland en China, en de daaraan verbonden permanente dreiging voor ons in West-Europa. Men blijkt niet in de gaten te (willen) hebben dat de restanten van de CPN indertijd als mantelorganisatie Groen Links hebben opgericht, en dat ideologieën zoals mondialisering, klimaat en diversiteitspolitiek loten aan dezelfde communistische stam zijn die onze individuele en nationale vrijheid opnieuw ernstig bedreigen. En dan nu de islamisten? L’ histoire se répète.

---

Disclaimer: geografische begrippen, jaartallen en andere cijfers alsmede termen zoals Moren en Turken zijn slechts indicatief. De geschiedenis van het christendom versus de islam vereist eerder een volledige encyclopedie. Dit stuk biedt u daarom eerst en vooral een overzicht en insteek voor verdere zelfstudie.

---

Dit essay verscheen eerder op Polderland

Nicolette Geveke is correspondent EU/Brussel voor Veren of Lood.