Jaar na jaar gaven Nederlandse regeringen miljarden euro’s uit aan maatregelen om de arbeidsmarkt ‘te versterken’. Het nettoresultaat is nul komma nul. En neem er maar vergif op in dat Rutte4 vrolijk het zelfde nutteloze broddelwerk voortzet – weggegooid geld op dit dossier is de afgelopen vijftig jaar een Nederlandse traditie geworden.

De arbeidsmarkt is te belangrijk om aan de overheid over te laten. Sinds de Melkert-banen eind jaren negentig heeft Nederland vele miljarden verspild aan pogingen om de arbeidsmarkt beter te laten werken. Men vergeet: het is een markt. Hoe minder overheidsbemoeienis, des te beter de markt werkt. Ook binnen de Organisatie voor Economische Ontwikkeling en Samenwerking (OESO) ligt de consensus al tientallen jaren vast. Overheidsingrijpen bederft de arbeidsmarkt. Laat werkgevers, werknemers en zelfstandigen zelf de prijs of beloning en arbeidsvoorwaarden afspreken. Regeringen scheppen geen banen, behalve misschien Melkert- of gesubsidieerde arbeid. Wat het beste werkt? Starters helpen, (bij)scholing stimuleren, economische voorspoed plus versoepeling, deregulering en vrij ondernemerschap. Zo simpel is het.

Trump kon het wél
Eén van de voorbeelden die deze redenering bij uitstek bewijst zagen we in de VS onder Donald Trump in de periode rond de eerste Corona-golf en de dientengevolge ingeklapte economisch groei met miljoenen nieuwe werklozen in het kielzog.  Binnen een maand erna steeg het aantal banen alweer met vele honderdduizenden, dankzij de flexibele arbeidsmarkt. Werkgevers konden aanvankelijk gemakkelijk en goedkoop mensen ontslaan met als keerzijde dat zij niet beducht waren om ook weer snel mensen aan te nemen.

Daarbij had Trump tijdens zijn bewind het bijdehante idee uitgevoerd om nieuwe arbeidswetten in te voeren mits er per stuk acht oude regels vervielen. En de migratie uit met name Midden- en Latijns-Amerika zo goed als afgegrendeld werd. De Amerikaanse werknemers en werklozen voeren hier wel bij. Niet dat de arbeidsverhoudingen in de VS geen uitwassen kennen, maar als we in Nederland kijken zien we bijvoorbeeld ook onduldbare praktijken: oudere werklozen zijn vrijwel kansloos door het systeem, ZZP’ers, flexwerkers en payrollers staan bloot aan uitbuiting en vanuit de bijstand een baan krijgen of als ZZP’er beginnen wordt eveneens zeer moeilijk gemaakt door een overmaat aan regeltjes. Terwijl je 250 sollicitatiebrieven per jaar moet versturen.

Empirisch bewijs ontbreekt
De afgelopen twee decennia werd de Nederlandse traditie om regelmatig het beleid rigoureus om te gooien. Sinds de Melkertbanen eind jaren negentig hebben we de sluitende aanpak gehad, werkcoaches, werkhervattingsbonussen, instroompremies, ID-banen en nog allerlei andere activeringsprogramma’s en re-integratietrajecten. Het invoeren of afschaffen van de verschillende programma’s is vaak gebeurd zonder dat er enig empirisch bewijs was over de effectiviteit. Binnen de denktank OESO ziet men een correlatie tussen werkloosheid en uitgaven aan activerend arbeidsmarktbeleid – met als Nederlands record 6,5 tot 8,5 miljard euro per jaar – van zo goed als nul.

In vergelijking met andere OESO-landen is de Nederlandse arbeidsmarkt uniek, zowel als het om instituties gaat als om uitkomsten. Deeltijdwerk is nergens zo gebruikelijk als in Nederland en de poldereconomie is koploper in tijdelijke en flexibele arbeid. De werkloosheid ligt relatief laag, zij het door de uiterst ruime definitie van arbeid: wie één uur per week werkt, telt mee als ‘werkend’. De arbeidsongeschiktheid is daarentegen substantieel en de arbeidsparticipatie van ouderen laag.

Een nieuwe commissie
Van tijd tot tijd wordt er wel weer eens een nieuwe commissie ingesteld, die onderzoek naar en voorstellen moet doen om het arbeidsmarktbeleid op te kalefateren. Zoals onlangs de commissie onder leiding van Hans Borstlap (CDA) in haar rapport het wiel opnieuw uitvond. Daarin wordt vastgesteld dat met de opmars van tijdelijke contracten en ZZP’ers de flexibilisering op de arbeidsmarkt is doorgeslagen.

Borstlap staat een heel brede aanpak voor, waarbij de fiscale behandeling van ZZP’ers wordt aangepakt, de uitkeringen worden veranderd en er ook een zware inzet komt op scholing. Het is gemakkelijk daarmee in te stemmen, maar om dit om te zetten in concreet nieuw beleid gaat nog een hele klus worden. Er komt namelijk heel veel samen: belastingen, sociale zekerheid en onderwijs. Het huidige kabinet wilde de arbeidsmarkt ook hervormen. Dat is niet gelukt.

Eigen verantwoordelijkheid
Doel is een dynamische arbeidsmarkt, gepaard met werkzekerheid voor alle werkenden. De zekerheid om aan het werk te komen én te blijven, waar nodig in een ander bedrijf, sector of beroep. Mensen zelf verantwoordelijkheid geven en het niet moeilijker maken door regeltjes. Niet afschuiven naar bonden, werkgeversclubs, UWV of de overheid. Mensen kunnen best zelf beslissen. En een fatsoenlijk vangnet voor mensen die om een goede – ziek, arbeidsongeschikt, versleten, oud – reden niet mee kunnen doen.

Luister daarom ook niet naar arbeidsmarkteconomen: die zijn niet bezig met met economie maar met beleid (en dus hun eigen carrières), al dan niet gehinderd door politieke voorkeuren die opdrachtgevers van hen verlangen. U bent arbeidsmarktdeskundige? Ga een écht vak leren, alstublieft! Luister ook niet naar de vakbonden, die nog maar 20 procent van de werkenden in Nederland representeren, vooral de ouderen overigens. Luister ook niet naar de werkgeversorganisaties die primair in de polder willen lobbyen om hun eigen belangen en geld veilig te stellen.

Want anders gebeurt er straks weer eens dit: 1,3 miljoen euro gemeentegeld verdampt door een geflopt banenproject van de gemeente Den Haag. Een project dat honderden werklozen in Den Haag aan een baan moest helpen, is om waarlijk diverse redenen mislukt. Deze week wordt het faillissement aangevraagd voor het banenproject, meldt Omroep West. Het project, de Energie Academie, startte in februari vorig jaar.

Doel was om in twee jaar tijd 560 werkloze kwetsbare jongeren en bijstandsgerechtigden op te leiden tot onder meer stukadoor, metaalbewerker of installateur van zonnepanelen en ze door te laten stromen naar een betaalde baan. De gemeente Den Haag stak 1,3 miljoen euro in het project. Uiteindelijk zijn slechts zeventien mensen aan het werk geholpen, en het geld is op, nu.

Minimale bemoeienis
Overheidsbemoeienis met de arbeidsmarkt moet tot een minimum worden teruggebracht. Als iets complex is, dan is het vaak beter om de interventies tot een absoluut minimum te beperken. Laat de markt zijn werk doen, laat de werkgevers werk geven/aanbieden en laat de werknemers het (aan)nemen. Meer maatregelen van overheid leidt tot meer en dure ambtenaren, bemiddelingsbureaus (die winst moeten maken en zelden goedkoop zijn) en lost geen enkel probleem op. Trek nu eens één keer de conclusie: de maakbare arbeidsmarkt is een illusie. Bovendien is een arbeidsmarkt die volledig maakbaar zou zijn uit de aard van zichzelf erg onflexibel, omdat elke prikkel van baan te veranderen er aan zou ontbreken…