Logisch onafhankelijk denken is geen kwestie van aanleg, dat moet je geleerd worden. Liefst van jongs af aan, maar zéker voor de pubertijd begint. Hier ligt een zware taak voor ouders, die zich dit maar al te vaak onvoldoende realiseren.

Om helder te denken moet je niet alleen helder redeneren, maar ook  – en vooral!! – in staat zijn andermans redenaties te doorgronden. Zonder inlevingsvermogen is er geen debat, geen gedachtewisseling, geen intellectuele groei. Wie een opponent in een debat wil verslaan zal moeten begrijpen hoe hij denkt en redeneert.

Daarvoor wordt vanouds de aanpak ‘Advocaat van de duivel’ gegeven, waarbij je de stelling van een tegenstander overtuigend verdedigen moet. Wie de beste argumenten van een opponent kent, kan ze des te beter bestrijden is de algemene gedachte.

Hoewel zeer waar, is dit niet de enige aanpak waarvan ik kennis essentieel acht. Lenigheid van geest is een andere onontbeerlijke kwaliteit voor een geducht debater. Zo zijn we gewend dat om iemand te weerspreken, het nodig is een tegengestelde opinie te ventileren. Maar dit is niet altijd waar: niet zelden is het reeds genoeg om iemand diens eigen stellingname onaangenaam te maken om het pleit snel te beslechten.

Om een voorbeeld te geven: een GroenLinkse Amsterdammer die poneert dat landelijke maatregelen nodig zijn, opdat men op ‘het platteland’ minder met gif zal te strooien en de dieren netter gaat behandelen. Prachtig ideaal, maar wat zo’n personage niet horen wil, is dat dat consequenties zal hebben voor de aanvoer van vers voedsel naar Amsterdam. De reden, dat het succes van de komende oogst hierdoor onder druk komt, zal hem niet aangenaam zijn. En ‘het platteland’ wil zelf graag als eerste genoeg te eten hebben. Dat ook natuurlijk. Een boer die in zijn handen wrijft en opmerkt dat dat eten daardoor natuurlijk wel een stukje duurder wordt is eveneens geen aangenaam gezicht voor een idealist van dit type.

Het is een vorm van debattechnisch judo: door mee te bewegen in plaats van tegendruk te geven breng je iemand uit zijn evenwicht, en is deze eenvoudiger te vloeren.

Dit vereist daarom geen ‘tegen’denken, maar dóórdenken. Door de uiterste consequenties van eisen direct zodanig te formuleren dat het resultaat minder begerenswaardig wordt dan gedacht, kun je iemands mening effectiever bestrijden dan door met tegenwerpingen te komen. Tegenwerpingen eindigen maar al te vaak in welles-nietes-spelletjes. Zwak doordenken krijgt makkelijk als antwoord: dat valt wel mee, maar a) overtuigend klinkt dat nooit en b) meevallen zal het lang niet altijd, en iedereen weet dat.

Het is minder makkelijk dan het klinkt, maar het is debatteren van een hogere orde. En daarom is het resultaat effectiever. Wees een baas, denk soeverein!