De afloop van alweer een Kunduz-debat – met alweer erkenningen van falen, en alweer beloftes van beterschap – was geen verrassing. Dat kan ook niet.

Voor de NOS is het eenvoudig de volgende in een lange reeks, en ze schrijft er zo ook over.

“Het eerste slachtoffer van een oorlog is de waarheid.” Meerdere Tweede Kamerleden namen die uitdrukking vandaag in de mond in het debat over de oorlog in Afghanistan. De vraag die voorlag was: in hoeverre zijn we misleid over de voortgang van de strijd? SP-Kamerlid Karabulut, die het debat had aangevraagd, sprak van een oorlog gebaseerd op leugens. “Ik pik het niet dat we worden voorgelogen.”

Leuk gezegd van Karabulut, maar even zo zinloos. Er wordt meer openheid beloofd, en iedereen kan weten dat dat een leugen is, want zo kan de overheid nu eenmaal niet functioneren. Er moet vertrouwen zijn dat een kabinet zich aan de regels houdt, en daarover achteraf naar vermogen rapporteert. Zonder dat is elke belofte zinloos

Dat Kamerleden nu al weten dat dit niet gebeuren zal maakt de afloop van zo’n debat nogal willekeurig – afhankelijk van het humeur van de coalitie en de relatieve ernst van het afwijken van het gewenste gedrag wordt een minister weggestuurd of mag die blijven. Maar het heeft voor niemand veel betekenis, voor de betreffende bewindspersoon persoonlijk vaak nog het minst. En dat is wat er mankeert aan de huidige staat van het systeem.

Sinds begin jaren tachtig is in Nederland een omslag in de politieke carrières zichtbaar. Was het tot en met ongeveer 1970 gebruik dat je in de landelijke politiek bleef, en na een eventueel ministerschap gewoon terug ging naar de Kamer, nu zijn zowel het Kamerlidmaatschap als een hoge functie in het kabinet primair het entreebiljet geworden voor nog leukere (en uitstekend betaalde) functies.

Dat geldt voor de politieke zijinstromers (Plasterk, Grapperhaus, Opstelten zijn voorbeelden) in verminderde mate, maar voor politici die nooit veel anders deden dan aan politiek voor hun levensonderhoud is er een ware cursus honorum ontstaan. Voor hen is een ministerschap niet de kroon op een carrière, maar slechts een stapje in die carrière.

Dat dat óók gevolgen heeft voor de manier waarop een ambt wordt vervuld wordt minder goed begrepen. Maar het is belangrijker een bepaald niveau te halen teneinde een stap naar de werkelijk gewenste baantjes te kunnen maken, dan dat men op dat bepaalde niveau goed functioneert. Eenmaal aangekomen op ministerieel niveau komt het er eigenlijk niet heel veel op aan hoe goed en eerlijk men functioneert – men zit er uiteindelijk nooit lang genoeg om de gevolgen van het eigen opportunisme te hoeven dragen.

Problemen die ontstaan – zoals hierbij over Kunduz, zijn meestal een erfenis van politieke voorgangers. Om die reden ook is de ministeriële verantwoordelijkheid aan erosie onderhevig geraakt – wie als minister in een functie enige carrièrepolitici opvolgt wéét dat de kans dat er politieke lijken in de kast liggen groter is dan 50%. De wens daarvoor de verantwoordelijkheid te nemen als die lijken als zombies beginnen rond te scharrelen is daarom nihil. En dus wordt er beterschap beloofd, meer openheid, en dat het echt niet…

Zodat het wèl weer gebeurt.

Er is hiervoor maar één oplossing en dat is dat de sancties op weggestuurd worden door de Kamer worden veranderd dan wel aangescherpt. Waar iemand die het ministerschap als de kroon op een carrière ziet zwaar word getroffen door de verplichting tot aftreden, wordt iemand die minister werd teneinde daardoor makkelijker het volgende baantje te kunnen verwerven. Aftreden mag daarom niet zonder gevolgen blijven voor diegene die aftreedt.

Hoe dat aan de steel te steken? Dat gaat niet meevallen, aangezien er altijd een inherente onrechtvaardigheid door zal worden ingebouwd. Dat je ook de instemming van carrièrepolitici nodig zult hebben is een tweede valkuil die het niet eenvoudig zal maken op dit vlak iets te bereiken.

Maar voor de toekomst van een beter openbaar bestuur in Nederland is het noodzakelijk dat er iets wordt bedacht. Dit moet derhalve iets zijn dat door de Kamerleden van de niet-Regentenpartijen gezamenlijk moet worden aangevat, want dat de Regentenpartijen zich hiertoe niet zullen laten dwingen – tenzij middels de publieke opinie – staat reeds tevoren vast.