Afgelopen week kwam de koning (in functie) tweemaal politiek in het nieuws. En de grote gemene deler was onbegrip van politici over hoe staatsrecht en het evenwicht daarbinnen werken. Ik vind dat ernstig.

Tot een paar jaar terug had de Nederlandse koning een paar politieke taken waarover men altijd zeer tevreden was geweest, tot koningin Beatrix meende dat het tijd werd het lot van het land in eigen hand te nemen. Dat was geen goed idee, en leidde tot het ontnemen aan het koningsschap van het recht formateurs en informateurs te benoemen tijdens de kabinetsformatie. Tot dan was het normaal dat de vorst politici consulteerde, en na dat overleg besloot iemand aan te wijzen die de partijen dichter bij elkaar brengen moest. In 2010 ging de majesteit gruwelijk onderuit, wat na zichzelf een paar jaar vanzelf oploste met haar aftreden. In hoeverre ze hierbij een handje werd geholpen zal wel nooit bekend worden, maar dat de politici erg ontevreden waren over haar aanpak in 2010 is een feit.

Nu is de nieuwe aanpak dus dat na de verkiezingen de Kamer zelf besluit wie ze aan gaat wijzen om een kabinet in elkaar te rommelen. Iets minder bureaucratie en iets meer democratie, is de gedachte. Maar een mooi idee is niet altijd een verstandig idee, en afgelopen maanden is er geprobeerd de koning die invloed weer terug te geven. Met het oog op de naderende formatie is dat een goed idee, want het wordt ingewikkeld. Heel ingewikkeld. En dat is de situatie dat een bemiddelaar achter bemiddelaars een handige constructie blijken zal.

De nieuwe aanpak waar de Kamer voor koos heeft voordelen, zeker als de zaak niet ingewikkeld is. Maar juist als je weet dat het dat wordt, moet er meer gesondeerd worden, overlegd en geholpen bij het marchanderen met het eigen verkiezingsprogramma. Daarvoor is de koning als achtervanger van informateurs een veel handiger oplossing dan dat een paar informateurs in een achterkamertje gaan zitten prakkiseren wat nu te doen, als de politieke voorlieden niet meewerken. Want ook zij zijn altijd partijgebonden, en soms is dat een handicap. Als koning kun je in een vertrouwelijk overleg nog eens een domme vraag stellen die heel slim blijkt te zijn. Informateurs van partijen zullen er in samenspraak toe neigen niet teveel van het achterste van de tong van hun partij te willen tonen. Dat maakt de boel niet effectiever, zeker niet als het ingewikkeld is.

Waarom hebben landen als Italië (overigens een republiek) en België staatshoofden die bij formaties een belangrijke rol spelen? Omdat het in die landen vaak uiterst lastig formeren blijkt. Zo’n rol is er dus niet voor niets. Een neutrale middenpersoon voor wie vooral het belang van het land telt en geen partijbelang interfereert is een voordeel, en biedt evenwichtigheid. Maar de linkse partijen in Nederland willen er niet aan. Wellicht dat de komende formatie – waarin de PvdA nog maar een bijrol spelen zal – die kijk op de zaak veranderen, want dat het modderen wordt staat vast.

Het tweede onderwerp is relatief onbelangrijk, maar opnieuw bleken de linkse partijen weinig van evenwicht in het staatsrecht te begrijpen. Men opperde dat de koning voortaan maar eens moest stemmen. En zoals te verwachten viel ziet het koningshuis daar niets in.

Willem-Alexander heeft wel stemrecht, maar maakt er net als zijn vrouw en moeder geen gebruik van. “De koning gebruikt zijn stemrecht niet, omdat hij onpartijdig is”, schrijft de Rijksvoorlichtingsdienst op de website van het Koninklijk Huis.

Geheel terecht ook nog. Ook hier: evenwicht. Door niet te stemmen ontloopt de koning het mogelijke dilemma dat hij zijn keus niet gehonoreerd ziet, en hij daar chagrijnig van wordt. Bovendien dient het geen doel, die paar stemmen doen er in een groter verband echt niets toe. Ook is het bizar dat een vorst stemrecht heeft voor het parlement dat formeel zijn regering controleren moet, maar dat is misschien ietwat feodaal geredeneerd.

wel vind ik het een treurige constatering dat partijen als D66 en PvdA geen mensen bezitten die het hun partijleiders duidelijk kunnen maken waarom dit weer zo’n bespottelijk dom opzetje is om democratisch te lijken. Zeker omdat zo gauw het er op aan komt, ze bereid zijn elkaars strot afsnijden op weg naar de macht. Als het dan toch gaat om het geven van een voorbeeld, zouden ze er beter aan doen eens vaker in de spiegel te kijken.