Nog niet zo heel lang geleden lachte de moderne Europeaan onverholen om God als concept en om Jezus als gezalfde verlosser.

De collega die elke zondag ter kerke ging werd meewarig aangekeken en kreeg in gedachten een streepje bij zijn naam. Uit welke eeuw kom jij? Weet je dan niet dat God dood is? Inmiddels zijn ‘we’ bekeerd en zijn de woorden van Jezus opnieuw tot staatsgodsdienst gemaakt.

Eind negentiger jaren werden de resultaten gepubliceerd van een grootscheeps historisch en taalkundig onderzoek naar de oorspronkelijke bron van het Nieuwe Testament. De populaire samenvatting hiervan verscheen onder de titel: ‘De verloren woorden van Jezus, een reconstructie van boek Q‘ waarbij de Q verwijst naar het Duitse woord voor bron: Quelle. De resultaten van dit onderzoek zijn om drie redenen interessant.

Ten eerste om het blote feit dat de onderzoekers hun werkzaamheden in alle vrijheid en veiligheid hebben kunnen uitvoeren. Ten tweede om de methode: historisch-sociologische kennis, fragmenten van vroege (vaak apocriefe) evangeliën en het NT zelf werden gesmeed tot een taalkundig breekijzer waarmee de canonieke tekst te lijf werd gegaan. Ten derde om het resultaat, dit behelst een verzameling uitspraken en leringen van Jezus die – naar mening van de betrokken wetenschappers – als bron gediend hebben voor de latere evangelisten Marcus, Johannes, Mattheus en Lucas. Tezamen vormen deze uitspraken ‘het boek Q’, een boek dat op het nachtkastje lijkt te liggen bij menig Europees bestuurder en de door hen geaccrediteerde kroniekschrijvers.

Wat aan ‘het boek Q’ bovenal opvalt is het ontbreken van Het Verhaal. De woorden en leringen die uit de teksten werden gedistilleerd staan op zichzelf en richten zich tegen wat men maatschappelijke conventies zou kunnen noemen. Op geen enkele wijze duiden ze op een onderliggende mythologie. Wel vertonen ze grote overeenkomst met het gedachtegoed van de Cynische School die in Jezus’ tijd enigszins populair was. Ook deze cynici waren wars van maatschappelijke conventies, materiële rijkdom en intellectuele zelfverloochening. Dit tegendraadse vinden we terug in de oudste aantekeningen uit het boek Q:

• “heb je vijanden lief, zegen degenen die je haten”
• “als iemand je op de wang slaat, bied hem dan ook de andere wang”
• “geef aan iedereen die vraagt, als iemand je bezittingen afneemt vraag ze niet terug”
• “behandel de mensen zoals jij wil dat ze jou behandelen”
• “oordeel niet en je zult niet worden geoordeeld”

Ook de westerling die nog nooit het NT opensloeg zal tenminste een aantal van deze uitspraken bekend in de oren klinken. Het zijn dan ook teksten die door zowel clerus als leek veelvuldig uit het NT worden gelicht. Wat opvalt is dat deze anarchistische praat zo contrasteert met het NT dat wij nu kennen; het NT immers is een afgerond mythologisch verhaal met laat-Muliaanse vondsten en zeker niet het dagboek van een dwarse hippie.

De verklaring hiervoor moet gezocht worden in de anderhalve eeuw na Jezus’ verscheiden. Er is in die tijd veel energie gestoken in het opstellen van een sluitende christelijke exegese. De vraag waarom in hemelsnaam werd gekozen voor dit ‘boek Q’ en of deze Jezus daadwerkelijk geleefd heeft wordt door het onderzoek niet beantwoord maar het doet er ook niet toe. Het christendom bestaat en het bestaat in haar huidige vorm. Een vorm die compleet is in zichzelf en ons is overgeleverd als het verhaal van de Christus, en niet het verhaal van een jonge cynicus. Het christendom draait om de maagdelijke geboorte, de dood aan het kruis en de verlossende verrijzenis. De oorspronkelijke leringen, voor zover behouden, zijn hieraan opgehangen en maken er sinds de vierde eeuw een integraal onderdeel van uit.

Vanaf dat moment vormden de beide testamenten zo een hermetische waarheid waarin het moeilijk gaten schieten was. De cynische school was in de vijfde eeuw nagenoeg verdwenen evenals de niet-canonieke stromingen binnen het christendom. De laatste haarden van verzet werden door uitreizende kruisvaarders gedoofd en de katholieke Kerk regeerde voor urbi et orbi. Pas in de moderne wetenschap trof zij een tegenstander die zich niet door woorden of wonderen liet overmeesteren. Een formidabele tegenstander die de hegemonie van bijna twee millennia in minder dan een eeuw wist af te breken. Het is de situatie waarin we ons nu bevinden: het Christendom, dat Jezus tot God maakte, heeft afgedaan want de goden hebben afgedaan. Ze werden door wetenschap en moderniteit gedegradeerd tot overbodige propositie. En daarom is het zo frappant dat het handelen van juist deze postmoderne anti-christenen lijkt te zijn ingegeven door de woorden van Jezus.

• “vraag en het zal je worden gegeven, klop en er zal voor je worden opengedaan”

• “verkoop je bezittingen en geef aalmoezen aan de armen”

• “wie zichzelf verhoogt zal vernederd worden, wie zichzelf vernedert zal verhoogd worden”

• “wie vasthoudt aan zijn leven zal het verliezen, wie het prijsgeeft omwille van mij zal het behouden”

• “wie zijn vader en moeder niet haat kan geen leerling van mij zijn”

Het breken met conventies en tradities; het zich afzetten tegen – en zelfs haten van – de dragers, de conservatieven; het afzweren van bezit en kapitaal; de absolute gelijkheid tussen mensen resulterend in een egalitaire gemeenschap met open deuren. Het laat zich lezen als de statuten van onze elite. Dit zijn de woorden waarop zij het nieuwe Europa willen grondvesten. Het zijn gevaarlijke woorden in handen van hen die de bijsluiter niet lazen.

Want los van het feit of deze stellingen de maxime van edelmoedigheid of van dwaasheid zijn, ze resulteren onontkoombaar in scheuring en maatschappelijk verval. Iedere succesvolle gemeenschap is immers gebouwd op de ideeën en voortbrengselen van excellerende individuen uit het verleden. Een stabiele gemeenschap vereist dat eenieder zijn eigen plaats heeft en zijn eigen rol vervult, en niet dat iedereen gelijk en hetzelfde is. Een gemeenschap die wil overleven zorgt er bovendien voor dat wordt afgerekend met oninpasbare invloeden van buitenaf, ze doet niet zonder meer open voor al wie klopt.

Gemeenschappen zijn per definitie gesloten, anders verliezen ze het eigene en houden op een gemeenschap te zijn. Veranderingen binnen een gemeenschap kunnen alleen met babystapjes worden doorgevoerd. Jezus veroorzaakte een splijting van de Joodse gemeenschap omdat zijn leringen te radicaal waren om ingepast te kunnen worden. Tweeduizend jaar later is nu de Europese elite hard op weg om op basis van diezelfde woorden en ideeën opnieuw een gemeenschap te splijten. Want voor wie alleen de collegedictaten leest en niet zelf bij de lessen aanwezig is, blijven de woorden van Jezus gevaarlijke woorden.