Op de televisie werd gisteravond gedaan alsof in Den Haag een kabinetscrisis in aantocht is. Dat veel journalisten dit kabinet niet zien zitten begrijp ik, en ook van mij mogen ze weg. Maar: gaat dat gebeuren? Ik betwijfel het.

Na de rel rond de dividendbelastingperikelen van het kabinet dit weekend (de echte regeringsdocumenten komen pas morgenmiddag, dus de affaire is nog niet voorbij), brak vandaag het nieuws dat ook gegevens over buitenlandse islamitische financiering van moskeeën en aanverwante zaken betreffende het mohammedaanse geloof, al ten minste zeven jaar onder de pet gehouden worden door het kabinet. Een kleine feestdag voor de PVV, maar om het kabinet te laten vallen is iets anders nodig. Meer dan alleen een aanleiding.

Voor een kans op een kabinetscrisis moet eerst de klassieke vraag worden gesteld: Cui bono? Wie profiteert? Kabinetscrises zijn wel eens per ongeluk veroorzaakt, maar dat is een zeldzaamheid. Aanleidingen zijn er deze dagen genoeg, maar die zijn er al sinds het aantreden van Rutte3, al was het maar vanwege de smalle parlementaire basis. Niet alleen is de basis electoraal nog smaller geworden (de coalitie staat -17 in de peilingen, zie hieronder), maar geen van de deelnemende partijen – behalve de electoraal stabiele maar relatief onbeduidende CU – staat er gunstig voor.

Daarmee lijkt het dat niemand belang heeft bij een crisis nu. Maar het is niet alleen van belang te kijken naar de electorale situatie nu, ook te verwachten ontwikkelingen als een crisis toch plaatsvindt moeten worden meegewogen. Zijn er te verwachten spekkopers onder de regeringspartijen?

CDA & CU
Niet het CDA in ieder geval. Dat Buma heeft moeten erkennen te hebben gelogen over het dossier van de dividendbelasting maakt dat – ook gezien de stand in de peilingen – het CDA niets van nieuwe verkiezingen te verwachten heeft. Ook Buma dumpen – al zijn daar redenen genoeg voor – gaat niet helpen. Net voor verkiezingen van leider wisselen is vragen om een afstraffing.

Nu de ChristenUnie in hetzelfde leugenbootje zit, zal die niets van het CDA weten te winnen, en sowieso is de mogelijke winst voor de CU te weinig relevant om een crisis te veroorzaken. Dat de CU mee mocht regeren was geen luxe voor de andere partijen – als zij nu ook nog spelletjes gaat spelen waar anderen beter in zijn, is haar regeerwaardigheid voor ten minste vijftien jaar naar de knoppen. Dat is geen kans die ik Segers zie nemen. Gisteravond bij Nieuwsuur demonstreerde hij dat al.

VVD
Houden we over VVD en D66. De VVD kan zich geen kabinetscrisis veroorloven waarbij zij zelf de kop van Jut zal worden. De grote leugenaar van de afgelopen week is premier Rutte – niet voor niets geregeld door mij betiteld als de leugenpremier. Kan de VVD de volgende verkiezingen in zonder Rutte? Nee, nog niet. Dijkhoff is nog niet klaar om het stokje over te nemen. Bovendien heeft Rutte Europese ambities, maar die zijn alleen realiseerbaar als je van baan naar baan overstapt. Wie politiek struikelt is af. Dit najaar zou de overstap naar Brussel na een kabinetscrisis nog kunnen (nieuwe benoemingen gaan in per 1 januari), nu is het te vroeg.

Nieuwe verkiezingen zijn bovendien een groot risico, want het Balkenende-scenario dreigt. De onbetrouwbaarheid van Rutte is nu ook tot het electoraat doorgedrongen, de cijfers van afgelopen weekend moeten de VVD-top onrust baren:

Die 21% die nog in de premier gelooft (eigenlijk gelooft die 21% alle fractievoorzitters, maar Rutte – als premier – is eerstverantwoordelijk) is te weinig. Rutte lijkt electoraal versleten, zeker als er dit najaar verkiezingen zouden volgen.. Ook Balkenende dacht in 2010 dat hij nog wel even mee kon, maar al tijdens de campagne zag je een volledige instorting plaatsvinden. Het CDA is daar sindsdien niet meer overheen gekomen. Dat scenario dreigt nu heel sterk opnieuw plaats te vinden. De VVD(-premier) zal daarom ootmoedig aankondigen dat voortaan alle informatie netjes en tijdig naar de Kamer gaat, en dat dit allemaal nooit meer gebeuren zal. De coalitiepartijen zullen er maar al te graag op in gaan.

D66
TENZIJ D66 het kabinet doet struikelen. Dit gaat in tegen de instincten, maar er zijn redenen waarom het zou kunnen gebeuren. Als linkervleugel van dit kabinet heeft D66 een probleempje qua electorale geloofwaardigheid bij de eerstvolgende verkiezingen. Wanneer die dan ook zullen zijn. Het zal haar kiezers moeten overtuigen dat zij haar rug recht gehouden heeft (niet eenvoudig, zoals u weet), en dat D66 wat binnen heeft gehaald. Helaas voor D66 is het enige dat binnen werd gehaald die Recyclingwet van lichaamsdelen. Een initiatiefwet, ook nog eens.

Als er een referendum over die Recyclingwet komt, zou het me niet verbazen als het kabinet die en bloc laat vallen als een grote meerderheid daar tegen blijkt. D66 zit daarom dringend om succes verlegen. Erkennen dat dit kabinet niet heeft geleverd (en dat CDA & CU daarom ongewenste partners zijn) kan zinvol zijn. Zeker als de partij de kans krijgt Rutte weg te zetten als een onbetrouwbaar sujet. Dat zou de aandacht af kunnen leiden van de betrouwbaarheid van Pechtold.

Heeft D66 nog veel van dit kabinet te verwachten? Eigenlijk valt dat tegen. Pechtold zelf lijkt uit de race voor het burgemeesterschap van Amsterdam, en als ook die Recyclingwet van lichaamsdelen wordt geofferd heeft het vrijwel niets meer – behalve een aantal bijzonder impopulaire bewindslieden.

Verkiezingen?
Heeft D66 belang bij verkiezingen? Gezien het hierboven genoemde: eigenlijk wel. Men heeft er vooral belang bij – samen met GroenLinks – om de PvdA nog minstens een periode klein te houden, opdat daar geen wederopstanding plaats vindt terwijl D66 in het kabinet zit. Dat D66 gisteren weigerde iemand bij Nieuwsuur langs te sturen is ook zo’n verhaal waarvan je van alles denken kunt, maar loyaliteit aan het kabinetsbeleid is niet het eerste dat opkomt.

Het forceren van een kabinetscrisis blijft altijd een gok, natuurlijk. Rutte zal er naar mijn gevoel alles aan doen om zijn kabinet te redden omdat dit moment hem zeer slecht uitkomt. Zijn voorsprong in de peilingen is alleen relatief indrukwekkend (anderhalf keer zo groot als de concurrentie), maar in absolute getallen is het verschil met de grote groep achtervolgende partijen bepaald klein. D66 zou deze week nog voor een verrassing kunnen zorgen, maar anders zie ik het kabinet gewoon de zomer in gaan alsof er niets gebeurd is dit weekend.