De entree van Boris Johnson in de strijd om het vertrek van het UK uit de EU maakt het niet alleen spannender, maar verandert ook het karakter van het gevecht.

De deelname van Johnson aan de zijde van het Leave-kamp heeft een bijzonder aspect. Als gedoodverfde opvolger van David Cameron in geval van een voortijdig verdwijnen van deze premier, zal tenminste een deel van de aandacht bij het aanstaande referendum op 23 juni gaan naar de tegenstelling tussen beide mastodonten. Want de zijde die wint, zal als premier de uitslag moeten verwerken in beleid. Cameron kan niet verliezen en toch premier blijven – theoretisch wel, praktisch gezien is het een onmogelijkheid. Als partijgenoten zijn de politieke verschillen niet zo heel groot, maar de stijlverschillen zijn daarentegen immens.

Eén gevolg van deze strijd is heel pikant, namelijk dat de Britse bevolking voor het eerst in haar geschiedenis de kans krijgt direct de leider van de Conservatieve partij te kiezen, en daarmee ook de premier. Dat is dan ook waar Johnson vermoedelijk de grootste problemen mee had toen hij moest besluiten al dan niet het Leave-kamp te steunen. Het is al langer duidelijk dat daar zijn hart ligt, maar de consequenties zijn niet mis. Als aspirant-partijleider krijg je meestal maar één kans om een poging te wagen, en meestal bepaal je het moment daarvoor zelf.

Zo niet ditmaal. Niet alleen heeft Cameron zelf de datum van het referendum bepaald, maar het was ook een situatie waarin Johnson moest besluiten wat hij deed, We hebben gezien waar de stap naar het Leave-kamp toe leidt, maar het alternatief was voor een ambitieus politicus niet veel beter. Als Johnson zich in zijn tot het bot verdeelde partij aan de kant van Cameron had geschaard, had hij niet alleen een groot potentieel aan steun verloren, maar bovendien het verwijt gekregen dat hij niet voor zijn diepste gedachten wil staan om zijn kansen op het partijleiderschap niet te verspelen. Voor Johnson was deze beslissing in zekere zin een lose-lose-kwestie. Alle zetten op het politieke Tory-schaakbord leidden tot gevaarlijke situaties met meer kansen op verlies dan winst. De bottom line moet uiteindelijk toch zijn geweest, dat het resultaat van Cameron in Brussel eenvoudig te mager was. Niet onverwacht, mogelijk zelfs beter dan verwacht. Maar toch: te mager.

Dat maakt dat veel van de verwijten die nu opduiken over zijn ambities en het steken van een mes in de rug van Cameron nogal ondoordacht overkomen. Boris Johnson heeft de sprong naar het meest logische vervolg nu genomen en uitgebreid beargumenteerd, maar de politieke risico’s waar hij tegen aan zal lopen blijven groot. De Tory-verdachtmakingen richting UKIP en Nigel Farage, hoe ongefundeerd ook, zullen ook hem aan gaan kleven. Beide politici zullen immers zij aan zij dit gevecht in gaan. Ernstiger nog is dat het Leave-kamp ook de extreemlinkse activist George Galloway tot de kopstukken moet rekenen. Hoezeer Johnson al heeft aangekondigd niet met Galloway samen te zien te zullen zijn; ook hier zal geleden dat pek iets is dat je aankleven blijft, lang nadat je de pek achter je gelaten hebt.

Ondertussen valt de waarde van de euro op de valutabeurzen nog sneller dan die van het Britse pond. Zelfs tegenover de Russische roebel is de euro in vrije val. Het heeft er alles van weg dat de beurzen anticiperen op meer problemen voor de EU. Dat worden vier spannende maanden. Als je dat koppelt aan een mogelijke economische recessie die in de lucht hangt, dan is het niet teveel gezegd om te stellen dat de EU wordt geconfronteerd met de grootste beproeving van haar bestaan.