Wordt identiteit een thema bij de verkiezingen? Of is het hebben van een eigen identiteit niet eigenlijk al op voorhand verdacht?

Of identiteit een thema bij de verkiezingen in maart 2017 gaat worden was de vraag waarmee Renzo Verwer op zijn blog speelde. Dit naar aanleiding van opmerkingen van een Amsterdams PvdA-gemeenteraadslid in een interview.

Renzo koppelde die vraag aan een discussie over de nationale identiteit. Dat is een heel valide vraag, maar ik vrees dat we in de huidige maatschappij daar niet aan toe zijn. Voor veel, heel veel mensen die in Nederland wonen is de vraag wat hun eigen identiteit eigenlijk is juist een steeds groter probleem. En juist doordat er zoveel mensen worstelen met die eigen identiteit, zou een nationaal debat over de Nederlandse identiteit meer losmaken dat zich nog niet heeft uitgekristalliseerd dan dat het een resultaat zou opleveren waarmee we iets kunnen doen.

Daar komt nog iets bij. Ik ben er zeker van dat de regering (want we zijn allemaal EUropeanen, tegenwoordig) en het meer progressieve deel van de bevolking een dergelijke discussie met afgrijzen zouden bezien. Gewoon je eigen ding doen, weet je wel? En meer van dat soort kretologie. Want een discussie over ‘de Nederlandse identiteit’ is snel verward met een nationalistische gedachte over wat wel en niet Nederlands is. En nationalisme, dat moet we niet hebben natuurlijk – dat is ons met de paplepel ingegoten.

En wellicht heeft men daar gelijk in. Als de totale mix van de bevolking fundamenteel en sterk verandert, verandert ook de nationale identiteit. Om een pijnlijk voorbeeld te geven: de Marokkaanse rotjochies waar Amsterdam mee vergeven is, zijn wel degelijk een deel van de nationale identiteit geworden. Hoe graag we ze ook zouden willen kunnen weg wensen – heel realistisch is dat niet. En als ze er bij horen – met al hun feilen, gebreken en afstandelijkheid tot de gemiddelde Nederlander – dan behoren ze desondanks tot de moderne Nederlandse identiteit. Ook al is dat een identiteit waarmee maar weinig mensen zich zouden willen vereenzelvigen.

En daarmee stuiten we feitelijk op de basis van het probleem van de Nederlandse identiteit van dit moment: de gemiddelde Nederlander bestaat niet alleen niet (dat doen voorbeelden van het gemiddelde eigenlijk nooit, tenzij bij toeval), maar er zijn maar weinig mensen die er redelijk dicht bij in de buurt komen. Met andere woorden: de Nederlandse bevolking van dit moment als geheel is te heterogeen om daar een zinvol gemiddelde uit destilleren dat te hanteren valt als voorbeeld van onze nationale identiteit. Hetgeen het meest in de buurt komt is misschien iemand die krampachtig maar zonder antwoord te krijgen op zoek is naar die identiteit?

De poging een multiculturele maatschappij te realiseren heeft er toe geleid dat we onszelf van onze identiteit hebben beroofd. Een nieuwe, gemengde, moet nog groeien. Dat dat gebeuren zal is niet te vermijden, want elke multiculturele maatschappij is – zelfs als zij slaagt – nooit meer dan een tussenstation van de ene identiteit naar de andere. Dat wij die hier al langer leven het eindproduct dat ooit ontstaan zal niet direct zullen herkennen als eigen, daarover maak ik me weinig illusies.