Alleen met een zorgsysteem waarin de zorgcliënt gelijkwaardige regie krijgt, kan kwaliteit en betaalbaarheid van de zorg gegarandeerd worden. 

Op dit moment werkt een op zeven mensen in de zorg. Bij ongewijzigd beleid moet dit een op vier worden. Het aantal mantelzorgers daalt. Uit een prognose van het RIVM en TNO blijkt dat zonder beleidsveranderingen de vraag naar verpleeg(huis)zorg de komende 20 jaar zal verdubbelen, oftewel een bouwopgave van 164.000 plaatsen.

Als zorguitgaven de economische groei geruime tijd fors overstijgen, zal dit ten koste gaan van onderwijs, sociale zekerheid en veiligheid. Zal er sprake zijn van nog meer koopkrachtverlies door hogere premies en belastingen en stort nog meer zorgbeleid conform het huidige coronabeleid Nederland de afgrond in.

Op basis van cijfers van het CBS is een op de vijf inwoners heden 65 jaar of ouder. In 2040 is dat een op vier. Daarbij voorkomt gezond ouder worden niet alle ouderdomsgebreken. Verwacht wordt dat door vergrijzing en toename van chronische ziekten de kosten van langdurige zorg met een factor 2,5 zullen toenemen en de kosten van curatieve zorg met een factor 2 door toegenomen chronische ziekten, technologische ontwikkelingen en innovaties. Voor langdurige zorg geeft Nederland nu al relatief meer geld uit ten opzichte van omringende landen, terwijl de kwaliteit niet beter is.

Een onhaalbaar toekomstbeeld, dat schreeuwt tot constructief en voortvarend ingrijpen.

Waarbij vooraf ook de vraag aan mensen dient te worden gesteld of ze bereid zijn hogere kosten te dragen voor een leven dat weliswaar wel verlengd wordt, dankzij innovatie, maar waarbij ze ook langer chronisch ziek zullen zijn.

“Ook de komende jaren zullen nieuwe behandelmogelijkheden mensen steeds beter kunnen helpen, waardoor de levensverwachting stijgt. Dat betekent ook dat we ziekten krijgen waar we niet meer aan overlijden, maar waar we mee kunnen leven, ondersteund door levenslange zorg. Veel Nederlanders hebben mede daardoor (meerdere) chronische aandoeningen”,

valt te lezen in de contourennota die in de begroting van 2019 werd toegezegd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Dit discussiestuk ‘Zorg voor de Toekomst’, dat sinds 14 december als internetconsultatie voorligt, doet voorstellen om de toekomstbestendigheid van de Nederlandse gezondheidszorg te waarborgen. Er kan tot en met 31 januari 2021 op gereageerd worden aan de hand van vijf specifieke vragen.

Over zowel de urgentie als de hoofdlijnen zou onder partijen in de zorg veel consensus zijn wordt gesteld. De nota gaat dan ook vooral over hoe dit vorm te geven. Hiervoor zijn drie thema’s geformuleerd ten aanzien waarvan wordt gesteld dat maatregelen noodzakelijk zijn: preventie & gezondheid, organisatie & regie en vernieuwing & werkplezier.

Hoewel in de nota erkend wordt dat de zorg ontlast kan worden door te voorkomen dat niet-zorg gerelateerde problemen vanuit het sociaal domein op het bordje van de zorg terechtkomen, laten de afgebakende consultatievragen duidelijk zien dat de overheid nog steeds beleid maakt met gigantische oogkleppen op. Nergens in de nota wordt gerept over de correlatie van het welvaartsniveau in Nederland en het effect daarvan op de individuele gezondheid van mensen en daarmee het voorkomen dat te veel mensen voortijdig een of meerdere zorgvra(a)g(en) ontwikkelen. Daarmee blijf je ook in de toekomst te veel vragen van de zorg voor zaken die niets met zorg te maken hebben en waarschijnlijk ook niet op het bordje van het sociaal domein komen te liggen, als er economisch beleid zou gevoerd worden dat resulteert in meer banen en loon naar werk.

Al jaren wordt de welvaart afgeremd door slinkende nettolonen door doorgeslagen nivellering, waardoor steeds meer mensen  worden gedwongen tot overleven in plaats van leven. Terwijl de onderkant 150 procent van zijn ‘inkomen’ ontvangt, mag de bovenkant slechts 50 procent van zijn brutosalaris tegemoet zien. Dit leidt tot een werkelijkheid waarbij de bovenkant soms netto minder overhoudt dan de onderkant omdat deze gedwongen wordt tot hogere lasten. Er is bijvoorbeeld niet voor elk huishouden een betaalbaar huis beschikbaar. Het economisch beleid moet dus dringend op de schop waarbij de inkomstenbelasting fors dient te dalen en er sprake is van één vlaktaks. Zo betaalt de bovenkant nog steeds meer, maar houdt voldoende over om te investeren in het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten en houdt zij tevens meer over om dat grotere aanbod af te nemen. Dit creëert meer werkgelegenheid, waardoor mensen aan de onderkant van de samenleving mee kunnen profiteren en voorkomt zo dat ze de deur van de huisarts platlopen en de Nederlandse bevolking wordt geconfronteerd met een zorgrekening die deels niks te maken heeft met een daadwerkelijke zorgvraag. Dan kunnen salarissen ook op de hoogte blijven van de babyboomgeneratie in plaats van dat dezelfde banen nu voor jongere generaties structureel lager worden ingeschaald. Welvaart creëer je alleen door daadwerkelijk iets van waarde te scheppen in de vorm van product of dienst.

Dan kunnen mensen zelf preventieve maatregelen naar behoefte regelen, evenals mantelzorg, zonder dat er nog meer geld onnodig aan overhead blijft kleven van een overbodig preventiefonds. Zo krijgen mensen meer grip op hun leven, zodat een groot deel mogelijk ontdekt dat ze wel in staat zijn om hun kinderen op te voeden, zonder dat jeugdzorg eraan te pas hoeft te komen. Wanneer gaat de overheid zich realiseren dat de meeste mensen beter dan de overheid kunnen bepalen wat ze nodig hebben, als de samenleving maar faciliteert dat mensen de ruimte krijgen om deze keuzes te kunnen maken? Mogelijk dat we dan op termijn ook kunnen afstappen van het basispakket voor het gros van de mensen en kunnen toewerken naar maatwerk. Alleen voor mensen die onvoldoende handelsbekwaam zijn, zou een basispakket nog blijvend soelaas kunnen bieden. Zo houden we de zorg betaalbaar en stevenen we niet af op een collectief faillissement doordat te veel mensen in de zorg moeten werken, zodat te weinig mensen nog geld verdienen om überhaupt enige zorg te kunnen garanderen.

Terwijl er vele partijen zijn geconsulteerd om deze nota tot stand te brengen, is wederom de zorgcliënt de grote afwezige. Opmerkelijk omdat bij elk aanbod het primair van belang is om te weten wat de daadwerkelijke vraag is, voordat je kan bepalen wat het (zorg)aanbod moet zijn. Zolang de overheid voorbijgaat aan de (zorg)vraag vanuit de cliënt zelf en hoe zij de zorg op dit moment ervaart, blijft Nederland heel hard met het hoofd tegen de muur aanlopen.

De zorgcliënt heeft binnen het huidige zorgsysteem geen enkele invloed op welke zorg hij ontvangt noch de prijs die hij daarvoor betaalt, terwijl hij onder het vereffenen van de rekening niet uitkomt. Het is de wereld op zijn kop. Als iemand je huis verbouwt, vraag je meerdere offertes aan. Op basis van de prijs-kwaliteitsverhouding ga je met een bouwbedrijf in zee. Alleen als de vooraf afgesproken verbouwing voldoet, wordt de rekening vereffend. In de zorg echter maakt het niet uit wat er wel of mogelijk wel helemaal niet geleverd is. De zorgaanbieder schrijft en de zorgverzekeraar betaalt op basis van afspraken die tussen zorgverzekeraar en -aanbieder zijn gemaakt. De cliënt zelf heeft op geen enkele manier inspraak, noch de mogelijkheid om op enige laagdrempelige, succesvolle manier zijn ongenoegen uit te spreken. Een dergelijk systeem faciliteert gewoonweg een eenzijdig machtsmonopolie waarbij de cliënt ongevraagd en willoos in een ondergeschikte rol wordt gedrukt.

Hij mag zich enkel machteloos vergapen aan het ‘bekostiging per uur, per verrichting of per behandelcode’ beleid, waarbij bijvoorbeeld zorgverleners voor een geheel zorgtraject vergoed worden, terwijl ze soms nog geen 1/10 van het traject geleverd hebben, of ze honderden euro’s voor een vijf minuten controle opstrijken.

In de contourennota wordt geclaimd die uit de pan swingende zorgtarieven te willen bestrijden met onder andere regiobeelden of cliëntenprofielen. Bij regiobeelden wordt er per regio gekeken welke zorgvraag er ligt en hoeveel vergoeding er tegenover dient te staan. Bij het werken met cliëntenprofielen is het idee om te werken met integrale maand- of jaartarieven, waarbij de zorgaanbieder mag houden wat niet besteed wordt. Dergelijke oplossingen nodigen echter alleen nog meer uit tot het onthouden van zorg en opstrijken van te hoge vergoedingen. Hoe vaak en hoe lang denkt de overheid nog dat ze met dit brevet van onkunde wegkomt bij de bevolking? Ze schiet op deze wijze alweer het door haar geclaimde beoogde doel voorbij:

“Het doel moet zijn dat de bekostiging meer gebaseerd is op de waarde die zorg toevoegt voor mensen en dát te doen wat het meest effectief is in aanvulling op wat mensen en hun omgeving zelf kunnen.”

Ondertussen wil de overheid op basis van haar Corona-beleid nog meer regie claimen, ten behoeve van gezondheid, zelfstandig kunnen blijven functioneren, sociaal contact en welbevinden voor iedereen, terwijl ze juist in haar coronabeleid laat zien ongeschikt te zijn voor deze regierol. Zelfs zorgprofessionals geven nu aan niet meer de zorg te kunnen leveren die hun cliënten nodig hebben, doordat de van overheidswege opgelegde coronamaatregelen dit belemmeren.

Zo wil de overheid ook de regie op scholen om aan kinderen te vertellen over wat zogenaamd wel en niet gezond is om te eten. Zolang de overheid bedrijven als Unilever op de eerste rij zet bij wetenschappelijk onderzoek en in het kader van het Nationaal Schoolontbijt, waarbij drinkyoghurt, cruesli en andere processed foods de hoofdtoon voeren en ouders weerloos moeten toekijken hoe deze ongezonde voeding op propagandistische wijze onder het mom van ‘gezond’ letterlijk hun kinderen wordt ingelepeld, is het heel verstandig dat deze overheid haar bemoeizucht terugtrekt uit de lunchtrommel van kinderen.

Ook met deze internetconsultatie op basis van specifieke vragen, geeft de overheid nog steeds het signaal af te pretenderen het beter te weten, terwijl zij in het verleden op meerdere beleidsterreinen al vaker heeft aangetoond dat zij met regelmaat volledig de plank misslaat. Wanneer gaat de overheid leren om te besturen op hoofdlijnen vanuit vertrouwen en het faciliteren van eigen verantwoordelijkheid van mensen? Door de touwtjes strak in handen te houden kan de cliënt willoos achterover hangen, terwijl ze primair verantwoordelijk is voor de eigen gezondheid, maar worden mensen tevens belemmerd om die verantwoordelijkheid voor hun eigen gezondheid ook zelf te nemen.

De overheid categoriseert de Nederlandse gezondheidszorg als goed, terwijl haar paracetamolbeleid, doktersassistenten als uitsmijters en 10 minuten huisartsenconsultaties vele wenkbrauwen doet fronsen. Maar tevens kan je je de vraag stellen hoe goed de gezondheidszorg is als bij een coronavirus dat voor de meerderheid van de bevolking ongevaarlijk is, de beschikbaarheid van de zorg voor een groot deel van de bevolking stil valt. Dit is tevens niet uniek voor corona, maar treedt al jaren op bij elke griepgolf die het land raakt. Dit levert telkens wachtlijsten op, waarbij het de vraag is of deze op specifieke zorgdisciplines ooit weer helemaal verdwenen zijn.

Bij alle beleidsontwikkelingen lijkt de Nederlandse overheid een chronisch gebrek te hebben aan helikopterview waardoor ze telkens met een nieuw gekozen oplossingsrichting problemen op andere beleidsterreinen creëert. De overheid blinkt uit in ‘dweilen met de kraan open’ beleid. Terwijl ze de ene kraan dichtdraait, zet ze vele anderen open. De verklaring ligt waarschijnlijk erin dat de overheid te veel controle wil en te weinig gelooft in het oplossingsvermogen van 17 miljoen mensen. Doordat nieuwe beleidskeuzes vaak weer leiden tot nieuwe desastreuze gevolgen, gaat de overheid nog meer sturen, waardoor ze nog meer vastloopt. Ze heeft meer op haar eigen bord neergelegd dan ze aankan en vertoont nog steeds daarover volledige blindheid evenals een grote overschatting van haar eigen kunnen. Hoever moet Nederland nog afgebroken worden voordat de verantwoordelijk bestuurders een keer achterover gaan leunen met de wil de feitelijke situatie te observeren in plaats van in blinde regelzucht verder verstrikt te raken en daarbij de gehele Nederlandse bevolking in haar val mee te nemen? Is een groeiende ontevredenheid onder de bevolking, die flinke proporties begint aan te nemen, dan onvoldoende signaal om je als overheid een keer achter de oren te krabben en te bezinnen? Ontevredenheid is niet een gevoel dat mensen graag voelen, noch zijn de meeste mensen opzettelijk dwars. Als dit optreedt is er wel degelijk sprake van een ernstige situatie, die dringend vraagt om de juiste interventies. Wanneer gaat de overheid een keer met haar bevolking regeren in plaats van over haar heen?

De overheid dient de huidige situatie waarin ze verstrikt is geraakt als geheel te definiëren en analyseren. Vervolgens te beoordelen, wat ze zelf kan behappen en op welke terreinen ze de verantwoordelijkheid bij andere partijen en de bevolking zelf dient neer te leggen. Er zijn veel meer maatwerkmogelijkheden nodig, die onmogelijk te realiseren zijn door te besturen van bovenaf. Het overheidsapparaat dient dus te krimpen, dereguleren en te snijden in verantwoordingsverplichtingen. Het is een wrange conclusie dat de Nederlandse overheid het heeft gepresteerd om de bevolking als staatsvijand nummer 1 te zien in plaats van mensen en organisaties die zich daadwerkelijk dagelijks schuldig maken aan criminele feiten.

Tevens krijg je bij deze contourennota de bijsmaak dat deze regering over haar 4-jarig mandaat probeert heen te regeren, gezien alleen een reactie mag worden gegeven op specifieke vragen en haar termijn spoedig afloopt. Na alles wat de kabinetten Rutte in 10 jaar hebben afgebroken, is het hoogtijd dat dit kabinet een flinke toon lager zingt. Het zou hen sieren als ze hun falen erkenden en een gewijzigde nieuwe beleidsroute volledig aan het volgende kabinet zouden overlaten.

Hoewel de nota vol goede bedoelingen zit zoals het welbevinden van mensen centraal zetten, gezondheidszorg integraal rondom mensen organiseren, zo dichtbij mogelijk bij mensen regelen in buurt of wijk, zorg pas verder weg plaatsen als dat bijvoorbeeld de kwaliteit en/of doelmatigheid ten goede komt en persoonsgerichte zorg creëren, is dat gewoonweg niet genoeg. Het kan niet zo zijn dat de overheid zo meteen weer heel hard roept dat ‘ze haar best doet’ en dat iedereen daarom het zoveelste fiasco maar dient te slikken. Je kan nog zo hard je best doen, maar als je heel hard bezig bent met zaken die niet bijdragen aan de oplossing, is goed je best doen gewoonweg niet goed genoeg. Sterker nog, dat beste slaat dan volledig de plank mis.

Juist de zorgcliënt dient meer dan ooit de regie te krijgen, zodat zorgaanbieders de cliënt als bron van zelfkennis gaan erkennen, die soms zelfs beter in staat is zichzelf te genezen dan de arts die hij slechts incidenteel ziet. Er zijn al meerdere mensen genezen omwille van een zelfgekozen aanpassing van de levensstijl, maar waarbij artsen weigeren dit te erkennen onder het mom van ‘gelukstreffer’ of ‘incidenteel’, terwijl ze er ook juist veel van zouden kunnen leren ten behoeve van het helpen van andere cliënten als ze zich nieuwsgierig en coöperatief naar cliënten zouden opstellen.

Met meer sturingsmogelijkheden bij de zorgcliënt, kan voorkomen worden dat in bepaalde gemeenten de deur van huisartsen nog langer wordt platgelopen omwille van (sociaal)maatschappelijke en/of economische problemen, waardoor mensen die wel meer zorg nodig hebben dit ook daadwerkelijk gaan krijgen. Die cliëntenregie zou bijvoorbeeld ook kleinschalig collectief georganiseerd kunnen worden, zodat mensen als samenleving opkomen voor de rechten van elkaar en daardoor de sociale cohesie toeneemt en sociale uitsluiting afneemt. Waarbij er een laagdrempelig bemiddelingsloket komt waar partijen terecht kunnen als een van hen zich niet aan de afspraken houdt, maar ze er samen niet zelfstandig uitkomen. Zo houden we elkaar als samenleving ook scherp over hoe we wel en niet met elkaar willen omgaan.

---

Dit artikel verscheen eerder op de Groningerkrant.

Meer artikelen van Vicki van Lommel vindt u hier.