De gezinswaarden via welke ouders hun eigen normen en waarden overbrengen op hun nageslacht staan onder druk. De overheid wil er meer greep op.

We zien al enige jaren een trend in het overheidsbeleid rondom jeugdigen die mensen die gezinswaarden een warm hart toedragen diep verontrust.

‘…parenting has become problematized and increasingly understood as a skills activity requiring training, support, and surveillance.’

Het is een steeds grotere vanzelfsprekendheid voor zowel scholen, jeugdhulpverlenende instanties als het ministerie van VWS, dat ouders de zorg voor hun kinderen zoveel mogelijk uit handen moet worden genomen, omdat zij kennelijk niet meer zoals vroeger zelf in staat zijn voor een goede en stabiele opvoeding te zorgen.

De zorg voor- en hulp aan kinderen wordt geprofessionaliseerd op alle fronten en dat betekent dat men in een zo vroeg mogelijk stadium wil weten hoe een kind opgroeit en bij welke ouders. Dit om verdere schade te voorkomen, want dat ouders schadelijk zijn voor hun kinderen is niet langer een vervelend incidenteel gegeven, maar steeds meer de ideologische uitgangssituatie voor kind-professionals en als ouders hun kinderen niet beschadigen (of niet in die mate dat er moet worden ingegrepen) dan is dat een meevaller.

Het woord professioneel verdient in dit verband nadere onderzoek, omdat het iets onthult wat veel argeloze mensen die de jeugdzorgwereld niet van binnenuit kennen zal ontgaan wanneer het in de berichtgeving voorbij komt. We zijn in het algemeen geneigd het woord ‘professioneel’ een positieve gevoelswaarde toe te kennen, omdat het suggereert dat er mensen aan het werk zijn ‘die ervoor geleerd hebben’ in tegenstelling tot mensen die maar wat experimenteren op eigen houtje.

Professioneel staat tegenover ‘amateuristisch’, wat op zijn best kan worden geassocieerd met ‘semiprofessioneel’ in de betekenis van een ervaren leek, maar meestal wordt er iets mee bedoeld op lager niveau in termen van ‘hobbyisme’. De niet-professional is degene wiens oordeel lager staat dan dat van de deskundige of de professional.

Ouderschap is een natuurrecht
Nu is het zo dat de natuur het mogelijk heeft gemaakt voor hele volksstammen om ouder te worden zonder enige professionele kwalificatie. Het is niet zo dat mensen eerst een examen moeten afleggen na een lange studie om zich te mogen of te kunnen voortplanten, want dat gaat helemaal vanzelf. Op grond van onze biologische aanleg kunnen wij als mensen kinderen op de wereld zetten. Die mogen wij op grond van de bloedband die we met het kind hebben opvoeden en leiden naar de volwassenheid, volgens de in ons gezin geldende normen en waarden.[1] Die normen en waarden staan in relatie met de in de bredere sociale context geldende normen en waarden, die van de samenleving.

Sinds de verzuiling grotendeels uit de samenleving is verdwenen en mensen zich in veel mindere mate identificeren met een bepaald gedachtegoed uit een subcultuur (een religieuze richting of een duidelijke politieke signatuur vergelijkbaar met een religieuze overtuiging) is de maatschappij met haar vermenging van waarden, die vroeger veel sterker gescheiden waren, een allegaartje geworden dat wij op grond van het verleden nog enigszins als een gemeenschappelijke cultuur ervaren, al is het aan slijtage onderhevig.

Terecht wordt vaak gezegd dat het niet veel meer uitmaakt op welke partij iemand zijn stem uitbrengt, omdat de waardestelsels van de verschillende partijen bijna niet meer uit elkaar te houden zijn. De PvdA heeft de VVD jarenlang de helpende hand geboden bij de afbraak van de sociale voorzieningen (en probeert dat nu weer een beetje ongedaan te maken zonder te vertellen dat zij destijds vooraan zat bij de ondermijning van het stelsel), de VVD zelf volgt tegenwoordig de milieu-agenda van Groen Links, het christelijke CDA is niet langer te betrappen op religiositeit of spiritualiteit van enige betekenis en zelfs haar gezinswaarden worden onder leiding van minister Hugo de Jonge tot de grond toe afgebroken.[2]

Het gezin is niet langer ‘de hoeksteen van de samenleving’, maar het grootste risico voor de samenleving, omdat ouders a priori een gevaar zijn[3] voor het opgroeiende en zelfs het nog ongeboren kind. De samenleving is niet langer gebouwd op stabiele gezinnen, met capabele ouders die gezonde en gelukkige kinderen afleveren die hun plaats in de samenleving op een volwaardige manier gaan innemen, maar op een overheid die via school [4] en Jeugdzorg in gezinnen binnendringt voordat ouders de fout in gaan bij de opvoeding van hun kroost.

Jeugdhulp wordt staatsopvoeding
Gezinswaarden worden geleidelijk aan getransformeerd tot staatswaarden, waar gezinnen – of ze willen of niet – aan moeten voldoen. Ze worden opgelegd aan de samenleving, in plaats van dat ze groeien vanuit de samenleving, omdat de roep vanuit de samenleving heeft plaatsgemaakt voor lobbygroepen met hun eigen belangen. De overheid reageert niet op een samenleving die dynamisch voortschrijdt, maar anticipeert dat ouders in de nabije toekomst steeds gevaarlijker zullen worden voor hun eigen kinderen en probeert er alles aan te doen om dit te voorkomen. Vooral vanwege het kostenplaatje voor de zorg, maar zeker ook als preventie tegen jeugdcriminaliteit, schooluitval en maatschappelijke destabilisering van grote groepen mensen op langere termijn.

De vraag is nu waarom de overheid dit denkt en waarom zij meent alle antwoorden te hebben voor deze klaarblijkelijk te voorziene problematiek. We zien in Frankrijk nu dagelijks gevechten tussen politie-eenheden en groepen brandweerlieden, beroepsgroepen die in tijden van crisis juist intensief met elkaar moeten kunnen samenwerken, dus er is in de samenleving zeker iets aan de gang dat een weg lijkt te openen naar chaos en anarchie. Maar waarom dan toch? Europa is toch zo fantastisch? Nederland doet het toch aardig in economisch opzicht en de meeste mensen hebben toch best een aardig leven, dus waar is de overheid zo beducht voor?

Wat is er op dit moment in de samenleving aan de hand dat de overheid impliciet met haar beleid laat zien de opvoedkwaliteiten van ouders zover te wantrouwen, dat iedere ouder gecontroleerd moet worden en onder een pedagogische curatele van de Staat moet vallen, zelfs vanaf het prenatale stadium.[5] Dat hoefde twintig jaar geleden ook niet en toen waren er ook al opstandige pubers of ouders met een verslaving of echtscheidingsproblematiek.

Professionalisering
Ik kom terug op het woord ‘professionaliseren’ in verband met de jeugdzorg. Want die belofte wordt ook al meer dan vijfentwintig jaar gedaan, dat ze gaan professionaliseren. Niemand onder de jeugdzorgouders die daar in de praktijk iets van merkt, maar ‘veel beloven en weinig geven, doet de gek in vreugde leven’ dus om de zoveel jaar wordt die belofte hernieuwd. En omdat er steeds weer nieuwe generaties ouders onder de jeugdzorg-terreur en de karikatuur van het jeugd- en familierecht vallen, komen de overheid en de jeugdzorgsector er vaak mee weg.

Politici rouleren nog sneller dan jeugdzorgbestuurders, dus tegen de tijd dat de gemiddelde minister of wethouder Jeugdzorgzaken er achter komt wat voor een puinbak de sector is, lonkt er godzijdank alweer een ander baantje aan de horizon. De professionalisering is zich weliswaar na zoveel jaar eindelijk aan het voltrekken, maar niet in de betekenis die ouders zich ervan hadden voorgesteld.

Wat je verwachtte was

• snellere en betere diagnoses van kind-eigen problematiek,
• effectieve en integrale gezinsondersteuning die hulp zo mogelijk weer overbodig maakt (Transitie-belofte),
• inlevingsvermogen in de situatie van ouders,
• minder juridische dreiging en minder onnodige uithuisplaatsingen,
• betere voorlichting aan het begin van hulpverleningstrajecten over vormen van hulp,
• betere voorlichting aan ouders over de psychologie van het opgroeiende kind (niet alles uit handen nemen)
• duidelijke voorwaarden waar ouders aan kunnen voldoen om ‘pedagogisch bekwaam’ te worden zonder juridische adders onder het gras, wat ze weer terug brengt bij af.

Het effectief tegengaan van omgangsfrustratie na een echtscheiding is uitvoerig onderzocht, maar met de zo kenmerkende ruggegraatloosheid van de systeemverantwoordelijke overheid in jeugdzorgzaken kan de kans op handhaving door de sterke arm der wet nihil worden geacht. Ook daar is geen kwaliteitsslag gemaakt. Nee, met professionalisering van de jeugdzorg wordt op dit moment bedoeld ‘het volledig lamleggen van de zelfbeschikking in het ouderschap’ via een systeem van ketenpartners die een gesloten ring vormen rondom gezinnen, die niet langer in werking treedt bij crisis-gevallen, maar die normatief aanwezig is en blijft in het leven van ouders en kinderen tot ze achttien jaar oud zijn en straks zelfs zesentwintig.

Wáár is de crisis?
De overheid bepaalt via school en jeugdzorg wat een ‘goede opvoeding’ is en een kind niet naar school sturen (wegens overbelasting in niet-Passend Onderwijs voor een autistisch kind) is automatisch ‘kindermishandeling’. De overheid heeft school uitgekozen als voornaamste instrument om het gezinsleven te beïnvloeden, dus onttrekking van het kind aan dat instituut -hoe legitiem ook geredeneerd vanuit de psychologie van het kind- is in feite ‘staatsgevaarlijk’ omdat de overheid niet geeft om individuele kinderen, maar uit is op totale controle over gezinnen.

De vraag is waarom de overheid zoveel controle wil uitoefenen, zeker gezien het feit dat de cijfers kindermishandeling uit prevalentieonderzoeken al jaren hetzelfde beeld laten zien en er dus geen schrikbarende toename is van lichamelijk of psychisch geweld tegen kinderen. Daarbij kan nog vermeld worden dat zelfs deze cijfers behoorlijk aan de hoge kant zijn, omdat in de huidige jeugdzorgpraktijk veel meer zaken als mishandeling worden beschouwd dan in het verleden.

‘Pedagogische verwaarlozing’ is een containerbegrip dat werkelijk alles kan omvatten wat niet tastbaar is en mag met de autoriteit van een jeugdzorgprofessional bij de kinderrechter worden neergelegd als ‘bewijsvoering’ alsof het een gloeiend pistool betreft. Niemand kan zich daar tegen verweren.

De juridische positie van ouders in jeugdzorgzaken is al helemaal dichtgetimmerd in het voordeel van de instanties, dus waarom wil de overheid haar greep op gezinnen dan nog verder uitbreiden? De vraag is eigenlijk belangrijker dan het antwoord. Ik kan tal van redenen verzinnen, maar de overheid heeft de plicht dat zelf te doen. Zij maakt een beleid dat verregaand de integriteit van het gezinsleven schendt en dat stevig met de privacywetgeving schuurt, zonder duidelijk te maken aan een groter publiek waarom al deze maatregelen nodig zijn.

Waren ouders toen er nog geen SMECC, Girfec, ACE’s, ABE’s KansrijkeStart of Kansencirkel bestonden dan zo ongelukkig en onbekwaam dat er enkel rampspoed werd voortgebracht door de gezinnen die nog niet gezegend waren met een cordon aan hulpverleners en de signaleringssystemen, zoals die vandaag de dag worden opgetuigd? Uit welke extreme noodzaak ontstaan de extreme middelen die worden ingezet om alles en iedereen in de gaten te houden en waarom is ‘risico’ de vlag die elke lading dekt.

Is er een leven denkbaar zonder risico? En als er volgens de overheid onaanvaardbare risico’s zijn die opgroeiende kinderen op dit moment bedreigen, die veel verder gaan dan de zorgen en tegenslagen uit een recent verleden, dan krijg ik als burger daar graag de toelichting bij. Leg dan maar rustig uit welke ramp er langzaam op ons afkomt, in plaats van allerlei alarmvlaggen te zwaaien zonder dat iemand weet welke crisis ons heeft getroffen.

---

1. De familierechtelijke minimumstandaard voor competent ouderschap. De M van SMECC: de minimumstandaard ofwel de familierechtelijke regeling van de uitoefening van ouderlijk gezag nadat aan minimale criteria voor voorbereid ouderschap is voldaan. Ouderlijk gezag is dan geen automatisme meer bij de geboorte van een kind, maar iets dat voorbereiding en waar nodig extra ondersteuning vereist.
2. Georganiseerd door VWS in samenwerking met Pharos en het College Perinatale Zorg
3. Primaire preventie is aan de orde wanneer er (nog) geen problemen zijn. Risicofactoren voor ouder-kind-relatieproblemen kunnen al vóór de geboorte van het kind geïdentificeerd worden.
4. Binnen de ZON-aanpak betekent dit dat er zowel een leerkracht als een jeugdhulpverlener voor de klas staan. De leerkracht kan zich meer concentreren op zijn vak en hoeft niet (meer) van alle zorgmarkten thuis te zijn. De (jeugd)hulpverlener ziet de kinderen vanaf jonge leeftijd en kan de ontwikkeling van dichtbij volgen.
5. Vereniging DAIMH is gelieerd aan de internationale tak van WAIMH, die de pseudowetenschap ACE (Adversed Childhood Experiences propageert.

---

Dit essay verscheen eerder op Dark Horses Essays