Het evenwicht in de coalitie van Rutte3 is verstoord, en dat zie je dankzij de krampachtigheid van D66 om meer greep te krijgen op de Eurobonds-discussie.

Gisteren tweette Syp Wynia onderstaand berichtje:

Dit is nogal wat – herkenbaar is dat D66 hier democratisch gezien te kwader trouw was teneinde de premier de gelegenheid te geven om in het Brussels overleg door de pomp te gaan. Teneinde te voorkomen dat het parlement hem daarentegen zou dwingen zijn poot stijf te houden[1] moest daarom maar van een debat worden afgezien. In plaats daarvan echter nam Rutte namens Nederland in het Brusselse overleg een centrale rol in tegen het gedram van Zuid-Europese klaplopers, die vinden dat het noorden maar weer de geldbuidel voor hen moet leegstorten. Niet alleen had Jetten dat herkenbaar niet verwacht als ontwikkeling; het vertelt ook een heleboel over de ontwikkelingen in de coalitie, en hoe de macht daarbinnen verschoof.

Om te begrijpen wat hier gebeurde moeten we terug aar de formatie. Tijdens het optuigen van Rutte3 werd besloten dat de premier als enige partijleider in het kabinet ging zitten, en de drie anderen in de Kamer bleven. Hun partijleden in het kabinet moesten de belangen van hun partij daar bewaken, en de afgezanten zijn van hun respectievelijke partijleiders. Met het verdwijnen van het toneel door Alexander Pechtold (D66) en Sybrand van Haersma Buma (CDA) veranderde die situatie meer dan alleen een verwisseling van poppetjes.

Het D66-leiderschap werd op een vrij wankele basis overgenomen door de vrij onbekende Rob Jetten, die min of meer op proef functioneerde. Het CDA-leiderschap in de Kamer werd weliswaar door een fractielid overgenomen, maar al heel spoedig bleek dat de nieuwe leider van het CDA zich in het kabinet bevond. Dat de interne strijd zou gaan tussen Wopke Hoekstra en de schoenenkoning uit Rotterdam Hugo de Jonge maakte dat de Kamerfractie van het CDA aan belang inboette. Dat al vroeg tijdens de Corona-crisis bleek dat De Jonge minder capabel was dan gehoopt richtte de aandacht nog verder op Hoekstra. Die stelde niet teleur en dwong Ruitte in Brussel tot het innemen van een hard standpunt aangaande die vermaledijde Eurobonds.

Niet alleen zag Jetten dat vanuit de Kamer niet aan komen. Het laat ook zien dat de D66-afvaardiging in het kabinet er niet op bedacht was. De veranderde positie an Hoekstra in het kabinet is niet alleen sterk veranderd, maar dit heeft naar nu blijkt ook gevolgen voor het evenwicht binnen de coalitie. Overleg tussen Hoekstra en Rutte is een korte lijn geworden, en daardoor eenvoudig. De weg voor overleg naar D66 is langer geworden, en de positie van Jetten derhalve minder relevant. Kort gezegd; hij is uit het centrum van de macht verdreven doordat hij niet tijdig in de gaten had wat zich binnen het CDA voltrok, en wie hij daar cultiveren moest.

Daarmee is binnen de coalitie een nieuwe polariteit ontstaan die het kabinet nog moeilijkheden geven zal. Het demonstreert bovendien dat de positie van de CU minder van belang is dan die van een normale coalitiepartner, en dat de werkelijke afstemming binnen Rutte3 altijd draaide om de koehandel tussen VVD, CDA en D66. Nu dat circuit verbroken is, liggen meer ongelukjes op de loer, niet in het minst doordat Jetten wel een parmantig geluid vertegenwoordigt, maar geen heel intelligent. Diens interne strijd om het leiderschap-voor-vast van zijn partij met de dames Ollongren en Kaag (in het kabinet in evenwicht gehouden dor vicepremier ad interim Koolmees) compliceert dat nog eens extra.

---

1. Als het parlement invloed uit wil oefenen op wat in Brussel door de regeringsleiders besloten wodrt, moet men tevoren aangeven wat in bepaalde situaties gebeuren moet. Dat D66 dit dus wist te voorkomen is niet alleen hoogst ondemocratisch – de Kamer zou tot dergelijke debatten aan de vooravond van dergelijke  bijeenkomsten in Brussel bij wet verplicht moeten worden – maar bleek in dit geval ook tamelijk dom.