Technisch gezien heb ik Gorky Park niet herlezen. Ik kreeg het in 1988 in een originele versie voor  mijn verjaardag, en was er nooit aan begonnen.

Dat nam niet weg dat toen ik een paar weken geleden bedacht het alsnog te moeten lezen, het een feest van herkenning bleek. In veel meer opzichten dan ik verwachtte, en het een veel beter boek was dan de stilte rond auteur Martin Cruz Smith sindsdien me had doen vermoeden.

Gorky Park was in 1981 een groot succes, en er werd zelfs verfilmd. Nadien is van auteur Martin Cruz Smith weinig meer vernomen, ook al  zijn er nog acht opvolgende delen verschenen met dezelfde hoofdpersoon. Een groot succes werd het nooit meer.

De boeken van one-hit-wonders als Martin Cruz Smith zijn heel vaak problematische gevallen, zeker als het gaat om een thriller. Het thriller-genre vraagt heel andere kwaliteiten dan een literair product, maar is wel degelijk aan strakke conventies gebonden. Aangezien de inleidende scènes daar recht tegen in gingen, en de er op volgende hoofdstukken die verwarring niet direct deden afnemen werd draaide mijn perspectief op het boek, en terecht.

Dat had overigens niets te maken met de setting in Moskou, het probleem tussen militia en KGB werd door de schrijver vlot en bekwaam duidelijk gemaakt, en de communistische context is ook voor iemand in 2020 met een minimale kennis van de communistische periode in Rusland uitstekend invoelbaar. Maar de opbouw van de spanningsboog was eerder literair dan in de stijl van een thriller. Zoiets blijft knagen, ook al heb je datzelfde – maar dan omgekeerd – bij ‘De verborgen geschiedenis‘ van Donna Tartt.

Deel van dat probleem is dat er geen progressie herkenbaar is in het onderzoek van Arkady Renko, de hoofdpersoon, in wiens persoonlijke leven wel heel veel vaart ontstaat. Zoon van een beroemd generaal tijdens WW2 die te eigenzinnig is voor het milieu waarin hij zich bevindt, maar tegelijk wanhopig probeert daar een keurig deel van te blijven uitmaken. Zijn vrouw vind hem een sukkel en verlaat hem, zijn superieuren denken hem te kunnen manipuleren en in een scene die ietwat terzijde ligt probeert zijn vader hem op te jutten tot meer ambitie. Alles tevergeefs. Renko heeft wat betreft zijn personage en vrijwel monomane plichtsbesef nog het meest weg van commissaris Maigret. Echter zonder de ietwat afstandelijke laconieke houding van dat personage ooit te benaderen.

Aangezien het een ware literaire thriller is van voor dat genre werd bedacht voor de zachte vrouwenogen die zo kunnen genieten van Nikki French, was ook een moment waarin de hoofdpersoon een periode van introspectie moet ondergaan onontkoombaar. En dat kwam! En het was op dat punt in het boek dat ik me begon te realiseren waar Cruz Smith uit het niets dat grote talent vandaan had getoverd, en op wie hij leunde voor zijn inspiratie van de prachtig geschetste persoonlijke dilemma´s. Hetgeen ook verklaarde waarom het verhaal in Rusland spelen moest, en niet in een Amerikaanse stad met voldoend misdaadproblemen om dertig thrillers mee vol te pennen.

Arkady Renko is een meer dagelijkse versie van Winston Smith, de hoofdpersoon in 1984. En hij zit in dezelfde sociale gevangenis die zo beeldend besproken is in de tweede helft van 1984, heeft vergelijkbare problemen en ook in zijn geval telt dat tijd weinig ter zake doet. Het uitspinnen van de overwegingen van de hoofdpersoon heeft voorrang op de vaart in het verhaal, en daarin ziet u het verschil tussen literatuur en een thriller op zijn best. Het is die synthese tussen beide genres die het boek tot een geweldige leeservaring maakt.

Maar Gorky Park was in de eerste plaats een thriller, zodat – anders dan Orwell – Cruz Smith er een einde aan breien moest. Dat komt, en het is niet slecht. Het derde deel verklaart de omstandigheden van de eerste scènes vanuit een heel nieuw perspectief, waarmee het verhaal in retrospectief een compleet nieuwe richting krijgt, inclusief schuivende loyaliteiten. Opmerkelijk genoeg wordt de aanwezigheid van de Sovjet-wereld er pregnanter door, en begint weer aan belang te winnen.

Als ik u nu vertel dat de belangrijkste steekwoorden in het verhaal zijn; schaatsen, sabelbont en majoor Pribluda, dan begrijpt u naar ik hoop uit het voorgaande dat het een boek is waarvoor ik u hier enige pointers heb gegeven, maar feitelijk niets heb verteld.

Ga het lezen, het is de moeite meer dan waard.

---

Gorky Park is in de Nederlandse vertaling nog steeds beschikbaar, en ik geef hier daarvan de gegevens, al las ik het zelf in het Engels.

Uitgever: Anthos

• Nederlands
• Paperback
• 9789041412348
• Druk: 4
• augustus 2007
• 479 pagina’s
• Prijs € 12,50

 

 

 

---

Meer verslagen van herlezen boeken vindt u hier.