Paniek in het onderwijskippenhok. De indoctrinatie van de Nederlandse leerling verloopt niet volgens plan.

Het Algemeen Dagblad roerde gisteren de trom dat we achterlopen op andere landen:

Nederlandse scholieren weten weinig over gelijke rechten, een democratische samenleving en vreedzaam samenleven. Hoewel middelbare scholen al sinds 2006 les moeten geven over burgerschap lopen de leerlingen sterk achter op leeftijdsgenoten uit vergelijkbare landen.

Merk op dat de paniek is gebaseerd op een statistisch verschil. Is dat gebrek aan kennis veronderstelde kennis absoluut of relatief? Het antwoord komt snel:

Dat blijkt uit groot internationaal onderzoek naar burgerschapsonderwijs dat vandaag wordt gepresenteerd.

Relatief dus. Dan kun je eenvoudig vast stellen dat wat hier verder uit geconcludeerd gaat worden slechts relatieve waarde heeft. Want wat grappig genoeg dan weer totaal ontbreekt is dat een absoluut probleem – zoals hoe onderwijs over de Holocaust te geven om maar eens een absolute zijstraat te noemen – niet kan worden benoemd niet wordt genoemd of geanalyseerd.

Wat dit verhaal echter toch weer interessant maakt, is het belang dat blijkt te worden gehecht aan de indoctrineerbaarheid van de Nederlandse leerling, alsmede aan de verschillen die optreden bij het indoctrineren op lager en hoger niveau. Wat is bijvoorbeeld een leerdoel?

Ze moeten hun leerlingen leren hoe ze in een vrij, democratisch land leven; met respect voor anderen, ook al zijn die anders, ze mogen voor hun mening uitkomen, kunnen tijdens verkiezingen stemmen.

Persoonlijk vindt ik dit een sterk gekleurd politiek leerdoel, maar in mijn tijd was het onderwijs nog minder politiek gekleurd. Een lesgevende neger was een uitzondering en docenten die anders dan lieve liedjes zingend indoctrineerden werden als probleem ervaren.

Volgens de interpretatoren van de UvA (de usual suspects zeg maar) moet dat de indoctrinatie uniformer:

Hoe ze dat de leerlingen meegeven, mogen ze zelf weten. Juist daar schuurt het. Leraren houden vaak vast aan de bestaande boeken. Als bijvoorbeeld de staatsinrichting op het lesprogramma staat, haken ze daar op in om de scholieren meer te leren over de Nederlandse rechtsstaat en democratie.
(..)

Want ook de leerlingen zijn niet te spreken over het zogenoemde burgerschapsonderwijs dat ze krijgen. Ze vinden dat hun school er te weinig aan doet. Bovendien moeten de scholieren kritisch leren denken, maar ervaren ze weinig ruimte voor discussie. Ook hebben leraren te weinig oog voor meerdere kanten van een verhaal en voelen ze zich niet vrij om er een andere mening op na te houden.

Met alle respect, leerlingen kritisch leren deken over de manier waarop hun docenten hen onderwijzen noem ik geen kritisch denken leren. Maar voor kritisch denken zijn kinderen op de middelbare school door de bank genomen ook veel te jong. Je kunt beginnetjes maken, maar als je een kritische mening programmeert die je zelf ooit als zodanig ervaren hebt, dan heb je indoctrinatie gepleegd. De definitie van een kritische mening is er een van tegenstellingen tussen docent en leerling. Maar dat is niet wat wordt gewenst.

Maar dan komt eindelijk de aap uit den mouw:

Wat zijn de consequenties van deze achterstand van Nederlandse leerlingen? ,,Nieuwe generaties jongeren moeten leren leven in een democratische samenleving, maar ze hebben weinig met politiek,’’ aldus Dijkstra. ,,Ze zeggen vaker dat ze bij verkiezingen niet gaan stemmen, zijn minder geneigd aan maatschappelijke activiteiten mee te doen en hechten minder waarde aan gelijke rechten voor mensen met verschillende achtergronden.’’

Het onderzoek wijst uit dat vmbo-leerlingen minder goed op de hoogte zijn dan hun evenknieën op havo en vwo. Ook de thuissituatie speelt mee. Kinderen van laagopgeleide ouders lopen meer achter dan kinderen van hoogopgeleiden. Dijkstra: ,,We zien dat de kennis groter wordt als een school meer doet aan burgerschapsonderwijs.”

Wie laten altijd weer blijken weinig op te hebben met onderwijs in politiek en met de geboden stof? De leerlingen die van nature kritisch zijn aangelegd, en bezwaren hebben tegen indoctrinatiepogingen. Dat geldt in het VMBO nog veel sterker, omdat die kinderen zwaarder leunen op wat hen van huis uit is meegegeven. Eerder verscheen op VoL al artikelen waarin werd geanalyseerd dat mensen met een hogere opleiding in het onderwijs sterker zijn geïndoctrineerd dan in het middelbaar en lager onderwijs. Dit artikel in het AD sluit daar wonderwel bij aan.