Na circa twee jaar uitstel, vele hypocriete uitspraken en zoethoudertjes door ministers van financiën en hun lakeien, en een enorm geldbedrag dat benodigd was voor het verkrijgen van dit uitstel, ging Griekenland gisteravond tamelijk geruisloos failliet.

De ISDA verklaarde de sanering van de Griekse schulden tot een credit event en ratingbureaus Moody’s en Fitch brandmerkten Griekenland met de laagste status, die van default.

Als direct gevolg hiervan kondigde de Oostenrijkse regering aan, dat de bank KA Finanz AG een kredietinjectie van 1,3 miljard euro nodig zou hebben, om te kunnen voldoen aan haar verplichtingen bij de herverzekering CDS van de Griekse schuldpapieren. KA Finanz was een van de belangrijkste herverzekeraars van de schulden die komende week vervielen, en waarvoor de Griekse regering gisteren een haircut van 73% bedong bij haar schuldeisers. Officeel geheel vrijwillig, al had de Griekse regering al aangekondigd dat geldgevers die hun onder Grieks recht vallende vordering niet vrijwillig zouden aanmelden, daartoe via wetgeving toe zouden worden gedwongen. De Nederlandse banken ING en RABO hadden daaraan toegegeven, Delta Lloyd niet.

Hoe ernstig is dit default eigenlijk? Volgens de laatste berichten gaat het komende week om een bedrag van 3,2 miljard dat door de banken die de CDS schreven moet worden opgehoest. Anderzijds, Lehman Brothers dat in 2008 omviel had een gat van 7,2 miljard dollar, en veroorzaakte een crisis die 20 triljard (20.000 miljard) kostte. Het is maar hoe je het bekijken wilt.

Het credit event heeft het normaal zo zuinige IMF gisteravond verleidt tot de aankondiging om ten minste 28 miljard bij te dragen aan de tweede bailout die komende week formeel wordt toegekend, aanzienlijk meer dan de 17 miljard waar van werd uitgegaan. Overigens, het IMF wordt voor een niet onbelangrijk deel gefinancierd door de Europese landen. En daarmee is dit een sigaar uit eigen doos.

Griekenland
Dankzij de schuldsanering riep de Griekse premier gisteren opgelucht dat er u geen reden is waarom de kapitaalvlucht van vermogende Grieken naar het buitenland niet zou stoppen. Maar waarheen zou dat geld moeten, de Griekse banken, volledig failliet? Illusionisme van het ergste soort. Kapitaal voor Griekenland kan nog slechts van de EU – lees: de nog gezonde landen – komen.

De economie van het land kromp afgelopen jaar met 7,5%, zodat alle economische prognoses voor herstel, die men baseerde op groeiscenario’s, minder waard zijn dan gerecylced WC-papier.

De Grieken zelf staan er in ieder geval de eerste kwart eeuw gekleurd op. Niet alleen gaan de lonen omlaag: ook de pensioenen, die belegd waren in Griekse staatsleningen, zijn dank zij de laatste haircut volledig verdampt.

Verlamming – EU, Duitsland, Frankrijk
Komende week wordt dan eindelijk besloten tot de tweede bailout, zo lijkt thans onvermijdelijk. Het is niet te hopen dat er de komende drie maanden nog majeure beslissingen moeten worden genomen, want tot de Franse presidentsverkiezingen zijn afgelopen, zal er geen enkel besluit van belang kunnen worden genomen door de trekpoppen in Brussel. Frankrijk zal het niet toestaan, en bovendien heeft de grote concurrent van Sarkozy aangekondigd de reeds genomen besluiten opnieuw te willen bespreken. Het is dan ook geen wonder dat de Duitsers zinnen op hulp aan Sarkozy, maar weinig zal zo effectief zijn als afzijdigheid en een ontbreken van EU-besluitvaardigheid. Hetgeen dan ook zal zijn wat Brussel de komende maanden zal kenmerken.

Portugal, Ierland, Spanje, Italië
Helaas is het heel waarschijnlijk dat na het Griekse default de aandacht van de financiële markten zal verschuiven naar Portugal. Dat land doet zijn best, maar heeft te weinig perspectief om zich op eigen kracht te redden. Er klinken al enige tijd geluiden dat ook dit land extra steun nodig heeft, hetgeen de Portugese premier vervolgens heftig ontkent. Wat niet wegneemt dat Portugal niet bestand is tegen de storm die nu opsteekt. In het laatste kwartaal van 2011 kromp de Portugese economie met ruim 2,7%.

En dan hebben we het nog niet gehad over de situatie waarin Spanje en Ierland zitten. Spanje beleeft een economische meltdown; Ierland is onbegrijpelijk jaloers op de voorwaarden waarmee de Grieken worden geholpen, en wil ook een schuldreductie.

Italië schijnt het economisch iets beter te doen dan gemiddeld, maar met een staatsschuld van 130% BNP maakt dat weinig indruk. Als de boel weer gaat schuiven, is het land zeer kwetsbaar.

Begrotingsdiscipline – Nederland/Spanje
Ondertussen moeten overal bezuinigd worden. En gegroeid, maar dat zal in 2012 nog niet gebeuren. De EU zit officieel weer in een recessie, werd deze week bekend. De voorspelde double dip is eindelijk gearriveerd.

Nederland als traditioneel streng land (voor anderen) zal er niet aan ontkomen zich aan de afgesproken 3% te houden. Niet alleen is ons land als middelgrote economische macht te weinig van betekenis om tegen te sputteren tegen de Brusselse oekazes, we zijn ook het ideale voorbeeld om aan te pakken. Bovendien is de opgave voor onze regering relatief gezien beperkt, zullen andere EU-landen staande houden.

Hoe onrechtvaardig dit wellicht ook voelt, toch is dit eigenlijk een zegen. We beseffen te weinig, dat Nederland het mede zo goed doet door de aardgasbaten die jaarlijks de schatkist spekken. Economisch doen we het heel wat minder geweldig dan de cijfers op het eerste gezicht doen vermoeden.

De verontwaardiging in Nederland zal nog worden aangewakkerd doordat een land als Spanje al heeft aangegeven zich weinig van de Europese directieven te zullen aantrekken. Het Griekse default maakt het weinig aanlokkelijk voor de EU nu veel stampij te maken richting Spanje, en zal zich vermoedelijk eerst op Nederland storten met als argument dat wij Spanje het goede voorbeeld moeten geven. We zijn voor de Commissie de ideale bliksemafleider.

Staatsleningen en wereldhandel
In de EU, maar ook wereldwijd, zal het voor veel staten steeds moeilijker worden om nog tegen redelijke voorwaarden te kunnen lenen. En CDS zullen de geldverstrekkers er niet langer op kunnen afsluiten – niemand die dat risico zal willen nemen, of slechts tegen en extreem hoge vergoeding. Dat zal zijn weerslag hebben op de wereldhandel.

Een aantal centrale banken heeft op deze problematiek al een voorschot genomen door hun deviezenreserves om te zetten in aandelen. Bepaald geen signaal van vertrouwen in de waardevastheid van de euro en de dollar. Bij Israël en Zwitserland voegde zich vanmiddag ook India.

Een extra complicatie is dat nog niet duidelijk is hoe zwaar Amerikaanse banken worden getroffen door de activatie van de CDS. Hoe groter hun betrokkenheid, hoe groter de kans dat de eurocrisis ook effect heeft in de VS.

Drie jaar rust – hoogstens
En dan is er nog het toekomstperspectief. De ECB heeft de afgelopen maanden ongeveer 500 miljard geld in de economie gepompt via leningen aan de banken, met een rente van 1% (LTRO). Het onderpand dat die banken inbrachten? Griekse, Portugese en andere staatsleningen van zwakke landen. Uiterlijk over 3 jaar eindigt dat leenprogramma, maar in veel gevallen zal het gegeven onderpand eerder in aanmerking komen voor inlossing.

Dit is een extra risicofactor, omdat als landen als Portugal, Ierland en Spanje extra hulp nodig hebben, daarvoor eigenlijk geen ruimte is. Als deze landen werkelijk aan hun verplichtingen moeten gaan voldoen, zullen ze moeten groeien. Helaas klinkt dit verdacht naar dezelfde vrome wens die bij de instelling van de euro werd uitgesproken ten aanzien van Griekenland. Maar het is niet waarschijnlijk dat het tien jaar gaat duren voor ook deze bubble barsten zal.

Drie jaar is een lange tijd, zeker als het het geheugen van democratisch gekozen bestuurders en politici betreft. Met het zuur trek je geen kiezers, over drie jaar zijn in vrijwel geheel Europa verkiezingen geweest, en wie zijn kiezers niet weet te paaien, zal niet worden herkozen.

Een simpel, herkenbaar en tevens rampzalig scenario.

Wie de afgelopen twee jaar de soap rond de Griekse kredietcrisis dank zij politieke besluiteloosheid heeft zien uitgroeien tot een crisis die de EU uiteen dreigt te laten vallen, kan niet optimistisch zijn over de toekomst van zowel de muntunie als de EU als instituut.

 

Dit stuk verscheen eerder op Dagelijkse Standaard.