De GGZ werd kapot bezuinigd, maar moest tegelijk klaar staan voor de opvang van een immigrantenstroom die er enorme behoefte aan had.

Jaren geleden emigreerde een nichtje van me naar Australië. Die moest bewijzen het waard te zijn om Australisch burger te worden. Diploma’s laten zien, kredietwaardigheid bewijzen en alvast zelf een huis zoeken. Op diezelfde degelijke manier emigreerden in de jaren 1950 veel Nederlandse boeren naar Canada. Noorwegen heeft rond het jaar 2000 gezinnen uit Nederland gelokt naar ontvolkte Noorse dorpen.

Dat was bevolkingsuitwisseling binnen de westerse christelijke cultuur en dan nog werd er goed geselecteerd op vakkennis die nodig was in het ontvangende land.

De asielzoekers die hier de laatste jaren met tienduizenden zijn binnengestroomd en die nog wekelijks met honderden Nederland binnen komen, hebben een heel ander waardepatroon, namelijk het islamitische en ze brengen geen enkele vakkennis mee die we hier nodig hebben. De “apotheker uit Aleppo” is via GeenStijl spreekwoordelijk geworden. Sommige van deze vluchtelingen uit oorlogsgebieden zijn alles kwijtgeraakt en komen getraumatiseerd ons land binnen, terwijl de Geestelijke Gezondheidszorg kapot bezuinigd is.

In de klas van mijn 9-jarige kwam een schattig jongetje uit Syrië. Met niet te stoppen driftbuien waarin hij aanhoudend bleef gillen. Hoeveel van die getraumatiseerde kinderen zitten er inmiddels in de klassen van overbelaste onderwijzers?

Dit zegt trauma-expert Bessel van der Kolk over wat er voor die kinderen nodig zou zijn en wat er dus nooit van zijn leven gaat komen:

“Je kunt kinderen wel leren zich op een veilige manier te uiten. In projecten die we op scholen doen, leren we leerkrachten om ervaringen van getraumatiseerde kinderen te benoemen. In plaats van driftbuien, dagdromen of agressief gedrag te bestraffen, moedigen we ze aan contact te maken. ‘Ik zie dat je van streek bent. Wil je misschien dit dekentje om je heen slaan, zodat je wat kalmer wordt? Wil je even bij mij op schoot zitten of zullen we samen heel diep ademhalen?’ Als het kind gekalmeerd is, helpt de leerkracht om zijn gevoelens te beschrijven. ‘Wat maakte je zo verdrietig of boos?’ ‘Wat denk je dat er gebeurt als je na school thuiskomt?’ Op die manier kunnen scholen functioneren als veilige eilandjes in een chaotische wereld. Beweging, spel, gymnastiek, samen muziek maken of zingen: ook dat helpt getraumatiseerde kinderen om uit hun vlucht- of vechtmodus te komen, positieve emoties te ervaren en op een plezierige manier met anderen om te gaan. Ik vind het onbegrijpelijk dat er steeds meer beknibbeld wordt op dat soort activiteiten.”

Ik ben werkzaam in de overbelaste Geestelijke Gezondheidszorg. Ik las laatst bij Syp Wynia dat al die bezuinigingen in de publieke sector vanaf 2010 zijn doorgevoerd door de kabinetten Rutte vanwege iets dat “het begrotingstekort” heet en dat Rutte dat omlaag wilde hebben omdat hij wilde dat Nederland het “beste jongetje van de klas” zou zijn in de EU. Dat was, las ik weer ergens anders, ook goed voor de toekomstige carrière van Rutte in de EU.

Ik heb het Rutte-effect in de GGZ vanaf 2014 meegemaakt. Bijna iedereen met een vast contract werden weggepest – mensen die vaak tientallen jaren in dienst waren bij de GGZ. Belangrijkste instrument bij dat wegpesten, was het 24/7 roosteren. Dat wil zeggen dat iedereen, ongeacht zijn eigen huiselijke omstandigheden, altijd ingeroosterd moest kunnen worden. Als je jonge kinderen had, moest je gewoon vroege diensten, late diensten of nachtdiensten draaien. Vroeger stemden de medewerkers in onderling overleg hun roosters op elkaar af, hielden rekening met elkaars gezinssituatie en ruilden onderling diensten.

Maar door de bezuinigingen ontstond een angstcultuur, iedereen was bang om zijn baan kwijt te raken. Medewerkers die waren weggepest, werden niet vervangen. Waar je in 2014 nog één medewerker op zes cliënten had, stond je in 2018 alleen met twaalf cliënten. En die cliënten waren steeds vaker gekleurde medelanders met een dubbeldiagnose (verslaafd en psychotisch) of triple diagnose (verslaafd, psychotisch én zwakbegaafd).  Intussen stroomden TBS-ers de kliniek ín. Tegelijk moesten de lichtere gevallen, die vaak helemaal niet zo licht waren, de kliniek úít onder het motto “beddenafbouw”. Die zogenaamd lichtere gevallen kregen een sociale huurwoning toegewezen. Ze kregen een woning toegewezen in de sociaal zwakke wijken waar ze vaak voor enorme overlast zorgden. Ik heb persoonlijk zulke cliënten naast me, onder me en boven me gekregen, dan kwam ik gek gedraaid thuis van mijn werk om vervolgens de waanzin en de herrie van psychotische buren te moeten beleven.

De GGZ is kapot en dat is voorlopig onherstelbaar. Je leert dat vak in de praktijk van de oude rotten, van de bevlogen vakidioten met een ouderwetse intrinsieke motivatie. Het duurt zeker een jaar of vijf voordat je dit vak echt beheerst. Nu is de oude garde weg. De GGZ heeft zijn bedrijfskapitaal vernietigd. Jonge mensen kunnen zonder hun ervaren collega’s het vak niet langer leren en ze lopen dan ook massaal de klinieken uit.

Terug naar de islamitische vluchtelingen. Die hebben zware trauma’s opgelopen. Dit zijn kinderen en volwassenen die sowieso onze taal niet spreken, onze cultuur niet begrijpen, een heel eigen idioom hanteren en een geheel eigen interpretatie hebben van de hun omringende werkelijkheid. Dat om te beginnen. Maar nu komt het: ten gevolge van deze trauma’s ontstaat daarbovenop vaak PTSS, een Post-Traumatisch Stress-Syndroom dat zelfs in de psychiatrie vaak niet wordt herkend.

Eerst even wat PTSS kan inhouden: het hart van PTSS is angst en pijn en uit zich in herbeleving van gruwelijkheden, nachtmerries, slapeloosheid, woede-uitbarstingen, verhoogde waakzaamheid, concentratieproblemen, stress-gerelateerde lichamelijke klachten,  negatief zelfbeeld, extreem wantrouwen, zelfbeschadiging en verslaving. Als we het hebben over een complexe PTSS kan daarnaast bij een cliënt sprake zijn van persoonlijkheidsstoornissen zoals borderline, narcistische stoornis, anti-sociale persoonlijkheid, psychopathie, totale apathie, (vermijdings-stoornis) of dissociatieve stoornissen.

U hoeft dat allemaal niet te onthouden, wat ik alleen duidelijk wil maken, is dat PTSS of C-PTSS al lastig te herkennen is wanneer cliënt en behandelaar dezelfde cultuur delen. Het trauma onttrekt zich namelijk aan verbalisatie. Het zit opgesloten in het limbische systeem, in het reptielenbrein, dus in de onbewuste systemen van je lichaam. Bij een bepaalde “trigger” slaat het parasympathische systeem van de patiënt op hol. Deze krijgt krijgt een paniekaanval, wordt boos, bang, wil tegen iets gaan vechten of voor iets vluchten, zich tegen iets verdedigen of iets aanvallen. Dit doet het systeem onbewust. Het systeem, je lichaam wil jou waarschuwen.

Goed, de psychiatrie hèrkent het trauma vaak (nog) niet en de moslim èrkent het nóóit. Bij moslims heerst er een enorm taboe op het hebben van geestelijke problemen en dus worden die problemen gesomatiseerd. Soms zegt een islamitische “deskundige” ook wel dat de zieke moslim een demon bij zich heeft, een “djinn”. De Westers geschoolde behandelaar prikt wel door die somatisering en dat hekserij-geloof heen, maar ziet toch vaak níét onder allerlei gedragsproblemen het onderliggende PTSS.

Maar ook bij de moslim zoekt het trauma een uitweg. Het moet gehoord en gezien worden en dat is nu juist het probleem in de islamitische cultuur, waar taboe en schaamte regeren. Het is daarom niet vreemd dat er in de berichtgeving zo vaak sprake is van “verwarde mannen” als er een islamitische aanslag heeft plaats gevonden. In de islamitische cultuur is het tonen van boosheid niet een zwakte maar een geaccepteerd vertoon van kracht. Wat staat ons nog te wachten bij deze aantallen echte en onechte vluchtelingen die nog steeds blijven binnenkomen? Volgens mij hoef je geen psychiater te zijn om de enorme impact hiervan te voorspellen.

Deze immigranten zijn vaak net zo onherstelbaar kapot als het instituut dat hen zou moeten opvangen, de GGZ. Over dat onherstelbare van deze immigranten zegt trauma-expert Bessel van der Kolk het volgende:

“Uit hersenonderzoek weten we dat trauma’s kunnen leiden tot veranderingen in de hersenen. Als we schokkende gebeurtenissen meemaken of ons bedreigd voelen, zenden we instinctief signalen uit naar anderen om ons te hulp te schieten. Maar als niemand te hulp schiet of gevaar blijft dreigen, treden oudere hersengebieden in werking: de emotionele hersenen, die uit de zoogdierhersenen en de reptielenhersenen bestaan. Dan blokkeert het talige deel van het brein en schakelen we over op primitievere manieren van overleven: vechten, vluchten of verstijven. Stresshormonen zijn de motor van die reacties. Bij getraumatiseerde kinderen en volwassenen is de stressreactie chronisch geworden. Daardoor raakt het alarmsysteem in de hersenen verkeerd afgesteld.”

De boven ons gestelden, zeg maar de kabinetten Rutte, hebben dus geen idee van de heftigheid van de ellende die ze hebben binnengehaald. Intussen hebben ze de GGZ, het onderwijs en politie-plus-justitie kapot bezuinigd en de mensen die er werken uitgeknepen. Dit kan dus alleen nog maar tot een catastrofe leiden.

Over een catastrofe gesproken: zou die klimaat-hysterie een psychotische ontkennings-reactie zijn op de werkelijke problemen die op ons afkomen? Overspronggedrag? Gewoon héél iets anders gaan doen dan echt nodig is? Het huis staat op instorten, maar we gaan eerst opnieuw behangen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Martien Pennings

Meer van Klaartje Groen op Veren of Lood vindt u hier.