Er doet zich in Nederland verwarring voor als het over ras, herkomst en gedrag gaat. Men praat langs elkaar heen.

De een heeft het over ‘ras’ en ‘herkomst’, de ander praat over ‘gedrag’. Dan ontmoet je elkaar nooit! De zaak Wilders is daar een treffend voorbeeld van, maar ook de Grunberg-Eerdmans discussie, de politie, de Dubbele paspoortenaffaire en Zwarte Piet, enzovoort zijn dat.

Ik start met Wilders. De zaak-Geert Wilders (Wildersproces2) is het slepende strafproces tegen PVV/partijleider en Tweede Kamerlid Geert Wilders, die wordt verdacht van groepsbelediging en aanzetten tot haat en discriminatie. De aanleiding was Wilders’ “minder Marokkanen”-uitspraak, die hij deed tijdens de uitslagenavond van de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2014. Wilders sprak PVV-aanhangers toe en vroeg of ze meer of minder Marokkanen wilden. Het publiek scandeerde ‘minder’, waarop Wilders antwoordde “Nah, dan gaan we dat regelen.”

Later gaf Wilders te kennen dat hij uitsluitend criminele Marokkanen bedoelde. Mark Rutte en Lodewijk Asscher verklaarden dat de VVD en het voltallige kabinet de uitspraken van Wilders afkeurden. In Duitse media werd Wilders’ toespraak vergeleken met de beruchte Sportpalastrede van Joseph Goebbels (“Wollt ihr den totalen Krieg?”).

Er kwamen duizenden aangiften van discriminatie binnen bij het Openbaar Ministerie (OM). Wilders nam zijn uitspraak niet terug noch maakte hij excuses – hij meende niet in strijd met de wet gehandeld te hebben. Het OM besloot in december 2014 Wilders vanwege de “minder Marokkanen”-uitspraak te vervolgen.

Op 9 december 2016 deed de rechtbank uitspraak. Wilders werd schuldig bevonden aan groepsbelediging en het aanzetten tot discriminatie, maar werd vrijgesproken van aanzetten tot haat. De rechtbank besloot om geen straf op te leggen. Voor het OM was dit reden om in hoger beroep te gaan. De rechtbank concludeert dat Wilders zich tezamen en in vereniging met anderen, in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, wegens hun ras en de aanwezigen tevens heeft aangezet tot discriminatie van mensen.

De rechtbank legde geen straf op, vanwege de uitzonderlijke zaak, gelet op de positie van verdachte als democratisch verkozen volksvertegenwoordiger is en leider van de PVV-fractie in de Tweede Kamer. Daarom zocht de rechtbank geen aansluiting bij straffen die in andere zaken zijn opgelegd. De rechtbank achtte de verdachte voldoende gestraft.

Hoe kunnen we deze zaak beoordelen? Het draait telkens om gedrag en de intentie van gedrag en om (vermeend) racisme. Zoals gezegd: het gaat Wilders om het hekelen van abject gedrag en niet om afkomst, laat staan ras. Hij gaf te kennen dat hij het uitsluitend had gemunt op criminele Marokkanen, niet om hun ras. Stel dat ons land te lijden zou hebben van criminele Canadezen. Dan had hij geroepen “willen we meer of minder Canadezen”.

Oorzaak en gevolg dienen van elkaar gescheiden te worden. Dat Wilders het over Marokkanen had en niet over Canadezen was het gevolg van het gedrag van Marokkanen. Hij meent dat de Nederlandse samenleving daarvan ernstig te lijden heeft.

Dit is een stellingname die overigens eenvoudig is te onderbouwen door allerhande officiële criminaliteitscijfers. Maar daar wordt aan voorbij gegaan, zo lijkt het. Het gaat hier om abject gedrag en intentioneel gedrag van Marokkanen. Als we telkens ras, afkomst en gedrag door elkaar halen ontmoeten we elkaar nooit. Merkwaardig dat dit niet doorzien wordt. En telkens worden mensen beschuldigd van zaken die ze niet zeggen of dat ze niet bedoelen, terwijl de tegenpartij (aangifte, OM) niet kan aantonen dat ze het wél zo bedoelen. Het gevolg is dat ruim vijf jaar lang Wilders ten onrechte van racisme is beschuldigd. Dit is Kafka in extremis.

Op 7 januari 2016 kreeg rechtsfilosoof Paul Cliteur het verzoek van de rechter-commissaris, op voorspraak van de raadsman van Geert Wilders, op te treden als deskundige. Zijn opdracht was: een “bijdrage te leveren vanuit rechtsfilosofisch perspectief over de vraag in hoeverre (on)verdraagzaamheid al dan niet een beperkend criterium zou kunnen zijn ten aanzien van de vrijheid van meningsuiting en zo ja, hoe dit begrip zou dienen te worden ingevuld”. Cliteur gaf in woord en geschrift – zie ook zijn boek ‘Bardot, Fallaci, Houellebecq en Wilders, Gerechtelijke vervolging van religiekritiek en vreemdelingenvrees’ – te kennen dat de uitspraken toelaatbaar zijn in onze maatschappij met een hoge mate van tolerantie ten aanzien van het uiten van meningen. De uitingen van de politicus Wilders past volgens Cliteur binnen de vrijheid van meningsuiting zoals wij die kennen, onder verwijzing naar de betreffende juridische artikelen.

Hoewel de onderbouwing van de uitspraak van Cliteur de van hem bekende kwaliteit kende, meen ik toch dat hier niet om vrijheid van meningsuiting draait. Want over de vrijheid van meningsuiting zijn we snel klaar. Blijkbaar mag dat, want oud PvdA-politicus Rob Oudkerk zei in een onbewaakt moment “kutmarokkanen” en PvdA-Kamerlid Hans Spekman ging veel verder. Hij prijst de aanpak van Geert Wilders en zegt:

‘We moeten Marokkaanse jongeren vernederen’ … ‘De Marokkanen die niet willen deugen moet je vernederen, voor de ogen van hun eigen mensen. … En van een celstraf krijgen ze alleen maar meer status in hun groep. Je moet ze zo aanpakken dat ze hun status juist verliezen. Dat is het enige dat werkt.’

Dat mocht allemaal. Is wat Oudkerk en Spekman zeiden dan niet “in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, hun ras? Overigens zou Spekman zich later nog steviger hebben uitgelaten, hij ging helemaal over de top. Blijkbaar mocht dat. Het gaat Wilders, Oudkerk en Spekman telkens om (abject) gedrag, met dit verschil dat de aantijgingen aan het adres van Marokkanen door Oudkerk en Spekman van een veel ernstiger gehalte waren dan die van Wilders, terwijl Oudkerk en Spekman niet zijn vervolgd. Daarbij komt dat Wilders inmiddels al 15 jaar dodelijk bedreigd wordt door een groep die hij aanklaagt. En hij is lang niet de enige die over dat wangedrag klaagt….

Dat Cliteur’s uitspraak naar mijn mening het doel – een rechtvaardig vonnis – niet diende heeft tot gevolg dat het accent van de rechtspraak op vrijheid van meningsuiting en ras kwam te liggen: “in het openbaar, mondeling, opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen, te weten Marokkanen, hun ras en de aanwezigen tevens heeft aangezet tot discriminatie van mensen. Er is hier geen sprake van ‘racisme’. Van rechters mag verwacht worden dat ze weten wat het begrip ‘ras’ inhoudt en als ze dat niet weten is het eenvoudig op te zoeken. Heeft hij ‘de aanwezigen tevens heeft aangezet tot discriminatie van mensen’? Nee, Wilders heeft aanwezigen niet geadviseerd Marokkanen te discrimineren. Overigens betekent ‘discrimineren’ het hebben van vooroordelen en daarnaar handelen. Dat doen wij allemaal, ook de rechters. Dat zit evolutionair diep in onze genen als mens.

Cliteur kreeg de taakopdracht om de kwestie vanuit een rechtsfilosofisch uitgangspunt te bezien en dat heeft hij gedaan. Alzo is hem niets te verwijten. Als je een timmerman vraagt om een visie over een lekkende pijpleiding, dan zul je een antwoord krijgen dat je van de regen in de drup helpt. Overigens is niet te begrijpen dat de rechters niet zelf begrepen (althans laten we daar maar van uitgaan) dat het Wilders om abject gedrag ging. Het vak van rechters is uni sono gericht op het beoordelen van gedrag. Vanwaar dan hier opeens die blinde vlek? Geen wonder dat men zich afvraagt of de rechters in deze zaak wel objectief waren.

Wat had Cliteur wel kunnen doen? Hij had kunnen verwijzen naar Oudkerk en Spekman en concluderen dat we met de vrijheid van meningsuiting snel klaar zijn: blijkbaar mag dat. Hij had daarmee direct zijn opdracht terug kunnen geven. Maar hij had ook verder kunnen gaan en aan de rechters kunnen vragen: waarom vraagt u mij naar de bekende weg? Waarom duidt u hier op racisme, terwijl dit bij Oudkerk en Spekman niet aan de orde is gesteld, terwijl hun uitspraken veel verder gingen dan die van Wilders? Is hier sprake van een politiek proces? Zit u hier wel als onafhankelijke rechters? Of bent u soms lid van een vijandige politieke partij? Is hier sprake van een politiek proces? Is hier sprake van klassenjustitie? Ik verzoek Cliteur deze vragen te beantwoorden.

Nog een voorbeeld. Joost Eerdmans was door ‘Op1’ uitgenodigd om met Arnold Grunberg in discussie te gaan over Grunberg’s bekende (of beruchte) speech tijdens Dodenherdenking. Eerdmans verdedigde zijn stelling dat de vergelijking die Grunberg trok tussen joden en Marokkanen niet opgaat. Bovendien stelde Eerdmans dat er nogal wat Marokkaanse Nederlanders in onze samenleving zijn die voor grote ellende zorgen, zie de criminaliteitscijfers. Niet alleen onze maatschappij heeft er last van, ook goedwillende Marokkanen zelf, want de reputatie van de groep in z’n totaliteit, “Marokkaanse Nederlanders”, wordt erdoor geschaad. Het gaat Eerdmans om gedrag.

Zijn gesprekspartners Grunberg, Abdelkader Benali, Wouter Koolmees en presentator gaan daar (uiteraard) niet op in en ze komen met afkomst “je mag niet generaliseren, daarmee discrimineer je alle Marokkaanse Nederlanders”. Dit is een soort ‘stropop’-beschuldiging: ze beschuldigen Eerdmans van iets wat hij niet gezegd heeft en wat hij niet bedoeld heeft te zeggen. Telkens wordt etniciteit (ras) en afkomst vermengd met gedrag. Het gaat hier om gedrag en intentioneel gedrag. Als we telkens ras, afkomst en gedrag door elkaar halen ontmoeten we elkaar nooit.

Nog een voorbeeld, de politie. De politie heeft het over pakkans: die ligt hoog bij het staande houden van jongelingen in een extreem dure auto. Het is een bezit dat veelal verkregen is uit de drugshandel. Drugscriminaliteit tiert welig in ons land. Links heeft het in dit verband dan onterecht over etnisch profileren. Stel dat niet-westerlingen zich voorbeeldig gedragen en het zouden jonge Canadezen zijn in extreem dure auto’s rijden, die men verdenkt in de fout te gaan, dan zou men Canadezen ‘pakken’. Of, stel dat het horeca ondernemers zijn, dan gaan ze achter horeca-ondernemers aan. Dan hoor je niemand over ‘racisme’ en ‘etnisch profileren’. Het gaat de politie dus om de ‘pakkans’ van foutief gedrag, niet om een specifieke bevolkingsgroep qua afkomst achterna te zitten. Men moet oorzaak en gevolg uit elkaar houden.

Nog een voorbeeld. De Belastingdienst heeft erkend dat voor extra controles op de inkomstenbelasting een dubbele nationaliteit gebruikt werd als criterium. Jesse Klaver en Zihni Özdil noemden dit “onversneden racisme” en “ethnisch profileren”. Profileert de Belastingdienst etnisch? Is de dienst racistisch? Want stel dat Marokkanen, Turken en Afghanen hun belastingen voorbeeldig afdragen en het zouden Canadezen zijn met een dubbel paspoort die men verdenkt in de fout te gaan, dan zou men Canadezen ‘pakken’.

Of, stel dat de Belastingdienst horeca-ondernemers verdenkt die inkomstenbelasting te ontduiken, dan gaan ze achter horeca ondernemers aan. Dat hoor je niemand over ‘racisme’ en ‘etnisch profileren’. Het gaat de Belastingdienst dus om de ‘pakkans’, niet om een specifieke bevolkingsgroep qua afkomst achterna te zitten. Niet iedere discriminatie is racisme. Ambtenaren hanteren de dubbele nationaliteit als criterium vanwege (vermeend) hogere pakkans = gedrag. Het criterium was niet vanwege ras! Telkens die dodelijke ‘vergissing’. Mensen worden zo beschadigd als racist terwijl ze in geval van belastingambtenaren enkel willen ‘pakken’. Als algoritmen bij de Belastingdienst worden ingezet is de uitkomst idem. Is een algoritme racistisch?

Nog een voorbeeld: Zwarte Piet. Moet Zwarte Piet zwart blijven? Nee, zeggen Afriyie en Silvana Simons, ‘het Sinterklaasfeest is een racistisch feest. Zwarte Piet wordt vernederd’. Is er inderdaad sprake van vernedering? Als de pietermannen wit waren dan wordt niet geklaagd over vernedering..

Bij het Sinterklaasfeest draait het om gedrag en intentie, niet om kleur. Het Sinterklaasfeest wordt gevierd in Suriname, kijkend naar gedrag. Maar actiegroep Kick out Zwarte Piet kijkt naar kleur. Er lijkt haat tegen de blanke, contra onze cultuur, onze historie, onze verworvenheden en om wie we zijn en vooral wie we waren. Rancuneuzen zijn nooit tevreden met wat je ook doet en waarmee je ook door de bocht gaat.

Er zijn nogal wat Nederlanders die het Sinterklaasfeest dankzij Afriyie en Silvana Simons als volgt hebben leren zien: een witte man hoog gezeten op wit paard, zijn zwarte helpers vernederend. “It is in the eye of the beholder”. Ze hebben geleerd racistisch te kijken, terwijl ze zich dat veelal niet zullen realiseren. Lenin noemde mensen die hij voor zijn ideologisch karretje kon spannen ‘nuttige idioten’, of ‘fellow travelers’. De bewonderaars van het Sinterklaasfeest zien gedrag: perfecte samenwerking tussen de oude stramme Sinterklaas en zijn jonge lenige helpers die vreugde brengen voor kinderen en hun ouders.

Kijk liever naar gedrag en de intentie daarvan. Max Weber (1864-1920), grondlegger van de sociologie heeft sociologie omschreven als een wetenschap die sociaal handelen wil begrijpen en oorzakelijk verklaren. Weber wil sociaal handelen niet begrijpen vanuit een kader van onderdrukking en achterstelling, maar vanuit het gedrag van mensen en hun intenties. Als je hart vervuld is van rancune kan Max Weber je niet veel schelen.

Als we de Nederlandse samenleving in het juiste spoor willen houden dient er naar mijn mening een ‘gespreksleider’ te komen die ras en gedrag van elkaar weet te onderscheiden. Dat wordt hoog tijd, want dit ‘misverstand’ blijft maar dooretteren. Ten nadeel van de Nederlandse maatschappij, dus van ons allen….

---

Frits Bosch is macro-econoom en socioloog, auteur van “In Holland staat een huis, onbehagen bij de elite” en “Schaft ook Holland zich af?” “Wereld op een keerpunt” ““Feminisme op de werkvloer.