Het financieel stelsel bevindt zich nog steeds in groot gevaar.

Dat zeg ik niet (alleen), maar ex ECB Chair, Jean Claude Trichet, in de documentaire de Achtste Dag. Deze video is dan ook zeer de moeite waard en niet zozeer omdat hier de waarheid te zien is, maar juist de onvolkomenheden en verschillende percepties laat zien van de betrokkenen. Verder hebben velen nog steeds niet door hoe dicht de wereld bij een systeemcrisis was. Deze crisis der crises is maar ternauwernood afgewend, maar het heeft er alle schijn van dat het een uitstel en geen afstel betrof.

Systeemcrisis
Het woord systeemcrisis klinkt zo accountant-achtig, maar wat betreft de mogelijke gevolgen past het meer bij een filmscript in het horror segment. De gevolgen van een systeemcrisis heeft zoveel vertakkingen en dus mogelijke effecten, dat het voor de meeste mensen niet te bevatten is. Van de groep mensen die het wel kan bevatten, willen de meeste er simpelweg niet aan denken (cognitieve dissonantie). Een systeemcrisis is een crisis waar, de naam zegt het al, het systeem niet meer functioneert.

Vertrouwen ging te paard
We zaten, zoals duidelijk wordt uit de documentaire, dicht tegen een dergelijke crisis aan toen de zakenbanken Bear Stearns en Lehman Brothers ten onder gingen; de vele betrokken financiële partijen wisten niet waar zij aan toe waren en miljarden aan transacties (die normaal 3 dagen duren voor deze verwerkt zijn) hingen in de lucht. Afgegeven verzekeringen, opties, garanties en dergelijke konden opeens niets meer waard zijn. In de eurozone werd er getwijfeld aan de banken EN zwakkere overheden van bepaalde lidstaten (PIIGS). Er werd door alles en iedereen getwijfeld aan de impact van deze (mogelijke) faillissementen en wie de volgende zou zijn, en wie daar dan weer last van zou krijgen. Dit wordt al snel een selfullfilling prophecy waar door gebrek aan vertrouwen in elkaar, het gehele financiële systeem instort. Binnen de context van de eurozone, zou de euro op houden te bestaan en wellicht de EU in haar val meesleuren. En als de financiële sector gaat, dan stort de economie in; mensen die niet bij hun geld kunnen, transacties die niet gedaan kunnen worden, consumenten die geen baan en dus geen geld meer hebben om flink te consumeren en ga zo maar door. De kans op sociale onrust zou daarmee enorm toenemen (en na het lezen van de uitspraken van Trichet aan het einde van deze column, is deze zin erg eufemistisch geformuleerd).

Ingrijpen
De centrale banken hebben toen flink ingegrepen en met uitzondering van de Fed, zijn ze nu nog steeds monetair aan het stimuleren. Overheden hebben (extra) garanties gegeven en elkaar geholpen via onder andere bailouts, maar hebben ook hun eigen banken de hand boven het hoofd gehouden door middel van garanties en/of nationalisatie.

ABN Amro
Één van deze nationalisaties, betrof ABN Amro. Deze bank was net overgenomen door een consortium (RBS, Santander en Fortis). Nu was volgens mijn steranalist ABN een zwaar overgewaardeerde bank voor de overname bekend werd; ofwel, de bank was al te duur en werd nog duurder door het trio overgenomen. Dat de DNB ooit met de overname akkoord is gegaan, verbaast velen tot de dag van vandaag. Het ontvlechten van een complexe bank zoals ABN om de separate onderdelen dan weer samen te smelten met de desbetreffende afdelingen van de drie kopers, is onder een goed gesternte al een zeer precaire klus, laat staan te midden van een krediet- en schuldencrisis die zich vlak na de bekendmaking openbaarde.

Fortis
Net als ABN, was Fortis al niet zo’n sterke bank. Door deze complexe overname, kwam het fonds bij mij op het radarscherm. Als enige voorspelde ik de tweede rechtenemissie, iets wat het management van Fortis tot vlak voor dit feit hardnekkig bleef ontkennen. Mijn collega had toen al een dik rapport van Moody’s doorgespit over CDO’s (collateralized debt obligations) en samen kwamen wij tot de conclusie dat de rechtenemissie te klein was en de verwachte opbrengst van het asset disposal plan veel te rooskleurig was. Wij raadden toen ook aan om het aandeel te shorten (prijs aandeel van Fortis zou volgens ons dalen en met een short pak je dan winst op dit feit).

Op tenen staan is geen goed idee
Zoals in de documentaire te zien is, waren politici achter de schermen flink bezig met dit dossier en dat wij de vinger op de zere plek legden tijdens de precaire onderhandelingen, is dan ook niet zonder consequenties voor ons gebleven. Toen heb ik de les gekregen, dat gelijk hebben niet altijd tot persoonlijk succes maar ook tot een persoonlijke ramp kan leiden. Uiteindelijk kwam de waarheid boven tafel en is juist het Fortis management veroordeeld voor ontoelaatbare acties.

Wouter Bos
Terug naar de documentaire; daar werden namelijk een paar opmerkelijke uitspraken gedaan. Zo zei Wouter Bos dat consumptisme de oorzaak van deze crisis is geweest. Niets over het feit dat het fiscaal beleid dit stimuleert door sparen af te straffen (vermogensbelasting, dividendbelasting, erfbelasting, etc.) en lenen te belonen (renteaftrek), niets het falende woningbouwbeleid, de marktverstorende subsidies en zo verder. Ook niets over het monetaire beleid wat lenen en meer risico nemen in de hand heeft gewerkt. Niets over de invloed die overheden hebben op bepaalde reguleringen in de sector. Zo hadden (en hebben) overheidsschulden van Eurolidstaten een nul risicoweging (RWA, klik hier voor uitleg hoe dat werkt), wat banken er toe gestimuleerd heeft extra uit te lenen aan wat eigenlijk zwakke lidstaten waren. De euro mag in deze analyse ook niet ontbreken, want deze gaf de zwakke lidstaten impliciet de kredietdekking van de sterke eurolidstaten; de euro heeft er dus mede voor gezorgd dat de PIIGS teveel en tegen een te lage rente hebben kunnen lenen. Daar hebben we Wouter Bos niet over gehoord natuurlijk.

Mervyn King
Wouter Bos was niet alleen, want Mervyn King, de toenmalige centrale bank directeur van Engeland, zegt in de documentaire dat het kapitalistische systeem wellicht niet het beste is (en dat daar eigenlijk over gediscussieerd dient te worden). De door mij genoemde oorzaken staan echter haaks op het kapitalistische systeem en hebben meer te maken met overheids- en centrale bank bemoeienissen die een goede allocatie van kapitaal juist verstoren. Kapitalisme de schuld te geven van de krediet en schuldencrisis is in het beste geval een totale mispresentatie van de feiten en in het slechtste geval…

Didier Reynders
Nog een opmerkelijke uitspraak kwam van de toenmalige Belgische Premier, Didier Reynders. Hij stelde onomwonden vast dat het depositogarantiestelsel (DSG), waar het spaargeld toen gegarandeerd was tot EUR 100.000, een wassen neus was (en dus is), want als puntje bij paaltje zou komen, zou er niet genoeg geld zijn om aan deze garantie te voldoen. Dat zoveel spaarders, economen, journalisten en beleggers zich vasthouden aan de DSG is dus totaal misplaatst.

Jean Claude Trichet
Dan enkele uitspraken van Trichet, het toenmalige hoofd van de ECB. Hij stelt vast dat de financiële sector er wellicht nog slechter voorstaat dan vlak voor de crisis in 2008. Één reden die hij noemt is een hele simpele (en juiste): we hebben een schuldencrisis opgelost met meer schulden. Dit betekent automatisch dat we dus uitstel hebben gecreëerd en geen afstel van deze crisis. Sterker nog, het onderliggende probleem (groot gedeelte hiervan althans), namelijk schulden, is toegenomen, dus mocht er een crisis komen, dan zal deze groter kunnen zijn. Wellicht dat ook de toegenomen vervlechting een rol hierin meespeelt (zie hier). Dan zijn uitspraak (vanaf 1:15u in het filmpje) dat de kredietcrisis de grootste crisis was sinds de Tweede Wereldoorlog en wellicht de grootste sinds de Eerste Wereldoorlog ware het niet voor de ingrepen gemaakt door overheden en centrale bankiers. Als ik deze uitspraak combineer met de vorige, dan weet u wat ons wellicht te wachten staat als de schuldencrisis deel 2 toeslaat…

---

Dit artikel verscheen eerder op TradeIdee.nl