Het nieuwe woord voor leugens en verdachtmakingen is fakenews.

Een exploderend fenomeen op sociale media waarvan de kritische lezer steeds meer last krijgt. Media waarvoor je ooit enige sympathie koesterde, publiceren ongefundeerde beschuldigingen, bijvoorbeeld over martelingen die niet zijn bewezen. Triest, en vooral triest omdat het ook voor integere mensen moeilijk blijkt fouten te erkennen.

Anders ligt het bij activisten. Voor activisten heiligt hun doel alle middelen. Bij activisten gaat het er om ze te herkennen. Vaak weet een activist een façade van goede bedoelingen op te trekken. Met die bedoelingen hoeft niets mis te zijn. Wie kan er tegen vrede zijn? Wie kan tegen het lijden van onschuldige kinderen? Niemand natuurlijk. Maar waar we wel tegen zijn, en ook altijd moeten strijden, is onwaarheid en bedrog.

Zo twitterde ene @reemmedhhat1 op 14 december 2016 een fotocollage. Het is een vierluik. Een grote foto en daarnaast drie foto’s onder elkaar. Op de middelste foto (zie boven dit artikel) zien we links een huilende vrouw, in het midden staat een man. Hij draagt een meisje op zijn rechterarm. Er is bloed uit haar mond gelopen en ze hangt slap. Rechts naast hem staat een man met een witte helm die ook een kind draagt. Dat kind lijkt te huilen.

Het onderschrift (google-vertaling) luidt: ‘Oh God uw heerlijkheid en grootheid en macht op Jalal Wonderful B mag niet helpen om onze mensen in Aleppo.‘ Duidelijk is dat het behelpen is met google-vertaling. Ook is duidelijk dat met deze foto’s aandacht wordt gevraagd voor Aleppo. Duidelijk is ook dat de twitteraar, een vrouw, moslim is. Tot zover alles wat duidelijk is.

Bij ‘zoek op afbeelding’ van Google vinden we deze foto ook hier. Eén en hetzelfde kind als anti-oorlogspropaganda in twee gewapende conflicten, zonder dat de kijker daarvan op de hoogte wordt gesteld.

Het fakenieuws van @reemmedhhat1 is niet uitzonderlijk. Misschien heeft ze die fotocollage te goeder trouw gemaakt, niet wetend dat het lijk een andere tijd en plaats toebehoort. Met aangrijpende beelden van dode en gewonde kinderen wordt nu eenmaal graag door activisten gesold.

Dode kinderen doen het goed in de oorlogsfotografie. Wie zoekt op de trefwoorden ‘dode kinderen Gaza’ of ‘dode kinderen Syrië’ vindt honderden afbeeldingen van onthoofde kinderen, verbrande baby’s, kinderen van wie het achterhoofd ontbreekt, losse hoofden van kinderen, huilende, bloedende en in allerlei houdingen liggende, levenloze kinderen.

Een Palestijnse journalist, die zichzelf presenteert als ‘award winning journalist’, (Mohammed Omer, @mogaza) twitterde een inmiddels door hem verwijderde foto van een vrouw en drie kinderen, allen dood. Volgens hem het resultaat van Israëlische bombardementen op Gaza.

Hij was niet de enige die deze foto gebruikte om de misdadigheid van Israël aan te tonen. Op Tumbler vinden we een artikel naar aanleiding van de drie in 2014 door Hamas vermoorde Israëlische teenagers. De kop luidt: Three Dead Israeli Teens: Why is There No Media Coverage for the 1,500+ Murdered Palestinian Teens? – The New Observer (3 juli 2014). Ook The New Observer heeft bovenstaande foto gebruikt om aan te tonen dat Israël niet schroomt vrouwen en kinderen te doden. Deze foto is zo’n eigen leven gaan leiden dat er soms de namen bijstaan van de slachtoffers en de locatie: Dalou family Nasser district Gaza.

Maar het Iraanse nieuws medium Siasat Rooz gebruikt deze foto ook (25 november 2013) in een artikel met de kop: Syria War Has killed more than 11,000 children, new report finds. ‘Afbeelding zoeken in Google’ geeft Syrië als oudste bron.

Inmiddels is in pro-Palestijnse kringen het dubbelgebruik van deze foto bekend geraakt. Op deze site vinden we een UPDATE: The original post carried a “wrong” picture apparently from Syria’s children murdered by the Assad regime. Quotation narks (sic) because there is a brotherhood of mass murderers. Replaced above with photos more “authentic” Let op de aanhalingstekens bij: wrong en authentic. Interessant zijn de reacties onder deze opmerking. Corey Gil-Shuster schrijft:

This picture is from Syria. Please do a google image check before posting. It only creates more hate by posting false pictures.

Deze Corey staat achter Palestina, maar wil eerlijk blijven. Dat roept onmiddellijk bij haar mede-activisten het verwijt op dat zij zich schuldig maakt aan Israëlische propaganda (hasbara) en: de moderator topt de discussie af met: ‘ik kan mensen niet uitstaan wier rechtvaardigheidsgevoel pas tot daden leidt wanneer alle feiten voorzichtig uit geschiedenisboeken zijn gespit en fouten zijn uitgesloten, en alle mensen die onze solidariteit verdienen dood zijn.’ (That’s ok Corey, you are reminding me why I can’t stand people whose sense of justice reaches the level to spur them into action only when all the facts are carefully excavated in history books, mistakes are impossible, and all the people who need their solidarity are long dead.) Actie voor de goede zaak, daar gaat het om. De waarheid komt later wel.

Tragisch genoeg kan angst dat de waarheid geweld wordt aangedaan ook omslaan in fake-nieuws zoals bij de gruwelen in de Parijse muziektempel Bataclan is gebleken. Om die gebeurtenis heeft zich een wolk van geruchten ontwikkeld.

In Nederland heeft de opiniesite Opiniez ‘het complot van de media om de gruwelen te verzwijgen‘ breed uitgemeten. Media hier te lezen als mainstream media. Ter verdediging tegen kritiek dat het om ongefundeerde geruchten zou gaan, heeft Opiniez verwezen naar andere media die dit ‘nieuws’ wel hebben gebracht. ‘Dat er naar alle waarschijnlijkheid martelingen hebben plaatsgevonden in Bataclan is ook bericht op diverse internationale nieuwssites. Bijvoorbeeld in de Engelse krant Daily Mail, de Engelse krant Mirror, de Engelse Daily and Sunday Express, de Amerikaanse nieuwszender FOXnews, de Amerikaanse nieuwssite Heatstreet inclusief vervolg, de Amerikaanse krant Washington Times, LiveLeaks en het Russisch-Franse RT en Francais.‘

Op zijn zachtst gezegd geen nieuwssites die bekend staan als betrouwbaar. Le Monde – uiteraard MSM par excellence – heeft de Bataclan-martelingen wel afgedaan als hoax, als fakenews. Zijn MSM dan gevrijwaard van fakenieuws? Nee. Lees mijn boek Hoe de nuance verdween uit een kwaliteitskrant.

Het gegeven dat foto’s worden gebruikt als illustratie bij verschillende gebeurtenissen en dat soms verdachte nieuwsbronnen worden gebruikt, legt een nieuwe verantwoordelijkheid bij lezers en kijkers. Het is nu aan ons om bij alles checken waar ‘nieuws’ vandaan komt.

Die geketende vrouwen gehuld in zwarte gewaden op de foto, zijn dat inderdaad islamitische slavinnen? Die rij jongemannen met allemaal een jong meisje aan de hand, zijn dat inderdaad islamitische pedofielen? Die oudere vrouw met dat bont en blauw geslagen gelaat, is die echt door moslim-migranten in elkaar geslagen? We zien ze regelmatig voorbij komen als illustratie bij vlammende betogen tegen de vrouwenhaat van moslims.

Maar ze verwijzen respectievelijk naar een Asjoera processie, Palestijnse bruidsmeisjes en een vrouw in Zuid Afrika, slachtoffer van een beroving.

Mensen die deze ‘feiten’ verspreiden omdat die feiten in hun straatje passen, en die feiten niet checken, nemen deel aan de leugenindustrie. Het lijkt soms op journalistiek, maar het zijn leugens.

Dat OpinieZ zich achter zijn (verder uitstekende auteur) schaart, is een vorm van toe te juichen solidariteit. Maar het is een solidariteit die ook wordt getoond door bijvoorbeeld Palestina-activisten die een fout vergoelijken.