Afgelopen week deed het EU Hof in Luxemburg enkele opmerkelijke uitspraken. Het lijkt waarachtig alsof men de trias politica hanteert.

Onverdoofd slachten mag verboden worden, een Poolse verdachte mag (moet!) uit Nederland naar Polen worden overgebracht en de benoeming van rechters door (leden van) het kabinet is toegestaan.

Deze drie zaken zijn om uiteenlopende redenen interessant en belangrijk voor ontwikkelingen in de praktijk van de rechtspraak van het Europees Hof van Justitie (EHvJ), de hoogste rechter in de Unie, dat zaken toetst aan het EU-verdrag (tevens de Nederlandse grondwet) en alle vormen van Europese regels en richtlijnen en de bestaande EU-jurisprudentie. Dat is dezelfde instantie die bijvoorbeeld heeft bepaald dat de wolf in de EU en in Nederland overal welkom is.

Opmerkelijk is echter het feit dat het EU hof de bevoegdheid van de nationale overheid om ritueel onverdoofd te slachten te verbieden ongemoeid laat. Een decreet van het Vlaamse Gewest (België) van 7 juli 2017 had tot gevolg dat het slachten van dieren volgens traditionele joodse en islamitische riten werd verboden en dat deze dieren vóór het slachten moesten worden verdoofd om hun lijden te beperken. Tegen die achtergrond hebben verschillende joodse en moslimverenigingen dit decreet aangevochten en verzocht om het volledig of gedeeltelijk te vernietigen.

Dat laatste is er niet van gekomen. Ondanks het zwaarwegende advies van de Advocaat-Generaal, die meent dat het recht van de Europese Unie de religieuze gevoelens van een zeldzaam verbond van joodse en islamitische verbanden niet mag kwetsen. Doorgaans volgt het hof de AG, maar de magistraten menen dat dierenwelzijn voorrang heeft boven onbeschaafde geloofspraktijken. De Partij Voor De Dieren en de Nederlandse veganisten en vegetariërs schreeuwden zich op Twitter de longetjes uit het blije lijf, hoewel zij rond het Offerfeest steevast lafhartig muisstil zijn.

Minstens zo interessant is het advies (‘conclusie’) van de AG dat deze week uit het Luxemburgse bastion kwam op staatsrechtelijk gebied ter bescherming van de rechtsstaat in de EU-landen, waarover bijvoorbeeld ook Hongarije en Polen steeds in de houdgreep worden genomen. Deze zaak speelt in Malta, waar activisten het nodig vinden om te keer te gaan tegen de benoeming van hogere en lagere rechters door (leden van) de gekozen regering. De AG blijkt het hartgrondig oneens met de activisten.

De Europese Commissie ageert, in het geval Polen en Hongarije, altijd zeer heftig tegen rechtsstaten waar de benoeming van rechter door ministers of minister-president geschiedt. Bedenk wel dat deze procedure in feite een formaliteit is, die in vrijwel alle EU-lidstaten gangbaar is. Sterker nog: de rechters van het EU Hof zelf en bij het EU-gerecht (voor spoedeisende zaken en juridische bevoegdheidskwesties) worden benoemd door de regeringen van de EU-landen.

De rechtsstaat-doctrine van de EU, vooral een politiek instrument voor meer macht voor de Unie en om ‘lastige’ lidstaten het leven zuur te maken, loopt hiermee een fikse deuk op. In de zaak tegen Malta – concludeert de AG – is de belangrijkste vraag echter of een nationale rechter objectief gezien voldoende waarborgen van institutionele onafhankelijkheid en bescherming tegen ontzetting uit zijn ambt geniet, zodat hij zijn taken op volledig autonome wijze kan uitoefenen.

Dezelfde redenering zien we terug bij arrest van het Hof over een Poolse verdachte, waarvan de rechtbank in Amsterdam de overlevering van de verdachte had opgeschort omdat Poolse rechtbanken niet langer onafhankelijk van hun regering zouden opereren en de rechtsstaat in het land zou zijn aangetast. Dat de rechtbank daarmee op de stoel van de regering gaat zitten noemde Hannibal eerder dit jaar hysterisch en hypocriet, alsook politiek gemotiveerd.

En zo is het maar net. Het EU-hof zet de Amsterdamse rechtbank en de Nederlandse rechtsstaat als volgt in hun hemdje:

“De tenuitvoerlegging van een door een Poolse rechterlijke autoriteit uitgevaardigd Europees aanhoudingsbevel moet echter worden geweigerd wanneer, gelet op de persoonlijke situatie van de betrokken persoon, de aard van het betrokken strafbaar feit en de feitelijke context waarin dit aanhoudingsbevel is uitgevaardigd, zwaarwegende en op feiten berustende gronden bestaan om aan te nemen dat deze persoon wegens die gebreken na zijn overlevering aan die autoriteiten een reëel gevaar zal lopen dat zijn recht op een eerlijk proces zal worden geschonden.”

De D66-rechters in Amsterdam zullen hun huiswerk over moeten doen, en opnieuw uitspraak doen met inachtneming van het bindend directief van het EU-Hof. Bam!!

De grote vraag is of het meer verlichte denken bij het Europese Hof doorgang zal krijgen. De rechters zullen zonder twijfel onder druk worden gezet door de Europese Commissie en het EU-parlement, die allemaal groot fan zijn van het bashen van Hongarije en Polen. De Commissie ziet zich een wapen uit handen geslagen om de lastige Oost-Europeanen te chanteren en hervormingen door de strot te duwen.

Tegelijk verwacht ik niet dat de Commissie snel geneigd zal zijn tot een koerswijziging. Maar als de Europese rechters hun onafhankelijkheid van de politiek en een werkelijke trias politica in de EU willen bewijzen is dit een goede gelegenheid. Het zou een lichtpuntje in de inktzwarte EU-tunnel naar de vorming van de EUSSR kunnen zijn, die ook in de lidstaten op nationaal niveau een handvat(je) voor EU-antagonisten kan bieden.