Zijn vrede & de EU een onverbrekelijke tweeëenheid? Alleen wie niets van geschiedenis weet – (of alleen de laatste dertig jaar geschiedenisonderwijs kreeg) – kan dat denken. Ik gooi er ter lering even een volledig college tegen aan.

Op zijn best is die pre-occupatie dat de EU vrede is een opmerkelijke vorm van zelfbedrog van een organisatie in de verdrukking. Het is niet zo dat de EU er helemaal niets mee te maken had; zij was een poging een sluitsteen op een pacificatieproces te plaatsen. Maar de oorzaak was zij in geen geval, en dat zij gedoemd was nooit méér te zijn, zou iedereen met enig gezond verstand van zaken dienen te beseffen. Het is net zoiets als vrede in de wet vast leggen. Dat kun je wel doen, maar voor oorlog is maar één partij nodig. Iedereen moet vrede willen, anders houdt zij geen stand.

Ook de onuitgesproken maar herkenbare aanname, dat sommigen nooit oorlog zullen willen is zowel levensgevaarlijk als bespottelijk – dat vereist dat sommige mensen beter zouden zijn dan anderen? Het is een aanname die op één lijn staat met de gedachte dat sommige mensen onmisbaar zijn – met dergelijke mensen liggen de kerkhoven vol. De basisgedachte is die van übermenschen die zich beter beheersen kunnen? Het woord alleen suggereert al het tegendeel. Dat ik hier over even apart uit weid heeft mede te maken met het krankjoreme voorstel van leider Rob Jetten namens D66, om de bevoegdheid te beslissen over oorlog en vrede aan het Nederlandse parlement te ontnemen en over te dragen aan de EU. Maar wat de (West!!)-Europese vrede sinds 1945 zo’n groot succes maakte lag aan een groot aantal andere zaken:

• Geen herhaling van de fouten van Versailles (verdrag na einde WW!)
• Het ontstaan van een gemeenschappelijke vijand die gevaarlijker was dan de landen elkaar vonden
• Het verminderde belang van Europese landen als wereldmachten.
• Vermindering van het aantal splijtzwammen en daaruit volgend andere prioriteiten.
• Groeiende welvaart

En als ik er nog een tijd over nadenk kom ik vast op nog enige extra factoren die ook meespeelden, maar dit hierboven lijkt me met afstand het meest overtuigende rijtje. Besef ook dat ik ze heb gerangschikt in volgorde van belang, en dat is belangrijker dan u mogelijk beseft. Om duidelijker te maken hoe ik dit zie zal ik ze even met u na lopen:

1. Het vredesverdrag na WW1 poogde Duitsland als natie te knechten, en deed het Oostenrijks-Hongaarse imperium uiteen spatten. Beide feiten hadden grote consequenties. In Duitsland rezen de ressentimenten over Versailles de pan uit, en historici zijn het er intussen over eens dat ook zonder de opkomst van Hitler een nieuwe Europese oorlog onvermijdelijk werd juist door dit vredesverdrag. Om de Franse opperbevelhebber Foch uit WW1 maar weer eens aan te halen, die ontsteld opmerkte toen hij de voorwaarden vernam: Dit is geen vredesverdrag, maar een wapenstilstand voor twintig jaar. Hij kreeg gelijk. De chaos in de nieuwe staten in het voormalige Oostenrijks-Hongaarse rijk was anders op zichzelf al garantie voor een Tweede Wereldoorlog geweest. In volledige tegenstelling tot het Verdrag van Versailles besloot de USA in 1945 dat Amerika (ook om economische redenen) het meest gebaat was bij een vlotte en eendrachtige herbouw van (West-)Europa. De Marshallhulp werd een ongeëvenaarde krachtsinspanning waarvoor de USA nooit genoeg krediet gekregen heeft.
2. Niets brengt staten (èn mensen) zo effectief samen en van hun onderlinge gekibbel af als een vijand die hen allen tezamen bedreigt. Rusland – al sinds het begin van de 19e eeuw in Europa met angst en beven bezien – leek na 1945 eindelijk haar eeuwige potentieel waar te maken. Het daar regerende communisme had ook nog de pretentie de wereld te willen overheersen, en veel van de ideeën waarop men dat baseerde werden ook in West-Europa sympathiek gevonden. De stichting van NATO – gevolgd door tegenhanger het Warschaupact – was het eerste gevolg, en de lijnen bleken getrokken. Dat de Sovjet-Unie en haar satellieten in 1989 politiek en economisch instortten doet aan het mechanisme van hun bestaan voor de Europese vrede verder niets af.
3. Het is voor veel landen de hele geschiedenis door interessant gebleken te strijden om de positie van grootste wereld- of regionale macht, maar de conflicten die wereldmachten tegenover elkaar brengen zijn vaak veel minder relevant als een oorlog zou gaan om de positie van ’s werelds vierde macht (of lager). Het maakt het eenvoudig minder relevant zich met zaken te bemoeien, als aan het eind van een dergelijke betrokkenheid een grotere vis in hun vijver hen boos komt toespreken. Dat impliceert niet alleen dat oorlogen tussen wereldmachten van een andere orde zijn dan oorlogen tussen buurstaten of pretentieuze upstarts, maar de praktijk wijst dat ook uit. Vernietigend voorbeeld: Engeland en Frankrijk bleken tijdens de Suez-crisis van 1956 geen wereldmachten meer, en kwamen daar pijnlijk achter toen de USA hen tot de orde riep.
4. Het derde punt valt ook bijna geheel samen met dit vierde: de dekolonisatie die – tussen 1945 en circa 1960 – de Europese koloniale imperia vrijwel volledig ontmantelde. Niet alleen werd het aantal potentiële conflicten hierdoor sterk verminderd, maar ook het verminderde belang van de kolonisatoren maakte pogingen om vast te houden aan koloniale posities ietwat pathetisch – hetgeen door Nederland (in Nieuw-Guinea) en door Portugal en Spanje (in hun laatste bezittingen) overtuigend bewezen werd.
5. Pas bij de groeiende welvaart als argument komt de EU heel voorzichtig om de hoek kijken in de vorm van de EEG. Niet meer dan voorzichtig, en niet meer dan loerend om het hoekje. Ironie is namelijk dat wie vrede wenst, bereid moet zijn oorlog te voeren. Oorlog met militaire middelen. Daartoe is de EU nooit bereid geweest, en al haar bemoeienissen met – èn in – andere streken staan bol van het marchanderen met dit principe van vereiste militaire kracht en de bereidheid tot inzet er van. Als de EU (of een aantal van haar lidstaten) zich ergens actief militair mee bemoeide was dat altijd onder de vleugels van de USA. Als kleine bondgenootjes die de Amerikaanse machtspolitiek mede moesten rechtvaardigen.

Als u dit rustig tot u neemt, zult u beseffen dat de EU – als mogendheid – vrijwel geen bijdrage aan wat dan ook heeft geleverd. Om bovengenoemde redenen ook, maar niet alleen die. Want ondanks alle holle retoriek over een Verenigd Europa is het militair nooit zover gekomen dat een verenigde krijgsmacht effectief iets deed (Joegoslavië, iemand?)  Het is eenvoudig onvoorstelbaar dat een land als Frankrijk haar kernmacht ondergeschikt zou maken aan de EU in Brussel. Wat trouwens maar gelukkig is ook, ze er mee vertrouwen lijkt me levensgevaarlijk. Eén dronken druk op de knop, en….