Een week of vier terug presenteerde minister Dijsselbloem van Financiën een meevaller van 3,2 miljard euro, die ik weinig subtiel karakteriseerde als een wel heel dikke sigaar uit eigen doos. Maar dat was het dan ook. Dat de Tweede Kamer het daarna desondanks na een hoorzitting liet passeren, was vooral te wijten aan het feit dat het nogal goed uitkwam, en het ten hoogste als bezwaar had dat het al bestaande risico iets duidelijker ten toon werd gespreid. Aan de ambtenaren van Financiën kon je het daarna wel overlaten een goed idee tot op het bot uit te melken.

Gisteren werd dan ook een plan gepresenteerd dat bijzonder sterke overeenkomsten vertoont met de boekhoudtruc van Dijsselbloem vorige maand. Ditmaal blijken de pensioenfondsen bereid te zijn om NHG(Nationaal Hypotheek Garantiefonds)-hypotheken van de banken over te nemen. Het doel is dat de banken hierdoor meer armslag krijgen om het MKB van het zo broodnodige krediet te voorzien, teneinde onze economie weer op gang te krijgen. Een lofwaardige gedachte.

De details moeten nog worden uitgewerkt, waardoor er geen garanties zijn. Maar de grondhouding is nu positief.

aldus Kees van Dijkhuizen, topman van de NIBC-bank, en aankomend financieel topman van ABN/AMRO (sic!). Hij onderzocht op verzoek van minister Blok (minister voor Wonen en Rijksdienst) de financieringsmogelijkheden. En ziet, hij slaagde er in de eerder tegenstribbelende pensioenfondsen over te halen (pdf) een deel van de NHG-hypotheekportefeuille van de banken over te nemen. Er zal een nationale instelling worden opgetuigd, die het minst risicovolle deel van de hypotheekportefeuilles (het NHG garandeert totaal circa 150 mljard euro) over zal nemen. De pensioenfondsen zullen deze instelling via staatsobligaties financieren, en het risico van wanbetaling, voor zover niet gedekt door het NHG, blijft bij de banken.

Een prachtig plan. Van Dijkhuizen, in het Financieel Dagblad:

De pensioenfondsen krijgen een hoger rendement, de Staat neemt geen enkel nieuw risico en banken zien hun financieringskosten dalen.

De cruciale frase, hierboven, is dat de staat geen nieuw risico neemt. Het risico voor de staat is echter al enorm. Nu de onroerendgoedprijzen al enige jaren zakken, en hieraan ondanks allerlei opbeurende prietpraat voorlopig nog geen einde lijkt te komen, is het NHG-stelsel gaan tikken. Want mensen die nooit hebben afgelost, en zij die de afgelopen tien jaar een huis kochten, lopen een groot risico bij verkoop met een restschuld te blijven zitten, die ten laste zal komen van het NHG. En dus van de Nederlandse staat. Het is precies deze tijdbom, die kredietratingbedrijven als Moody’s er afgelopen jaar toe bracht de Nederlandse Triple-A rating te voorzien van de waarschuwing: verwachting negatief.

Als het NHG in zulke grote problemen zou komen, dat de staat stevig bij moet gaan betalen, zal de overheid tegelijkertijd verplicht zijn een reddingsactie voor de banken te genereren, aangezien deze nog veel harder zullen worden getroffen door een ineenstorting van de onroerendgoedmarkt dan het NHG-stelsel. De nu geplande operatie vermindert in zekere zin de directe bedreiging van de Nederlandse kredietwaardigheid, omdat de pensioenfondsen de eerste klap zullen mogen opvangen. Ook al heeft de overheid beloofd hen daarvoor uiteindelijk volledig te zullen compenseren.

De analogie met de ‘meevaller’ van 3,2 miljard wordt u zo ook duidelijk: de overheid weeft het kapitaal van de pensioenfondsen in de hypotheekfinancieringen, en verbetert daarmee praktisch gezien haar eigen kredietwaardigheid door een voorschot te nemen op de enige uitweg die men in een rampscenario (zoals hierboven geschetst) mogelijk nog heeft: de pensioenpotten aanspreken. Al zal dat in dat geval gaan via een verplichte aankoop van nieuwe staatsleningen door de fondsen. Net zoals nu, eigenlijk.

Want wat een groot probleem kan worden, is de uiteindelijke waarde van het totale onroerend goed in ons land. Niet voor niets zijn de laatste tien jaar duizenden kleine middenstanders tot hun afgrijzen tot de ontdekking gekomen dat hun bedrijfspand – veelal de spaarpot voor hun pensioen – bij bedrijfsbeëindiging weinig tot niets meer waard bleek te zijn. Elk leegstaand pand in een klein winkelcentrum of bedrijventerrein staat gelijk aan een hardwerkende middenstander die zijn pensioen heeft zien verdampen. Op grotere schaal is dit precies wat onze overheid bedreigt. Voorlopig lijkt alleen de Nederlandse overheid – en in iets mindere mate het bankwezen – van dit plan te zullen profiteren.

Hoe de banken overigens kunnen worden verplicht inderdaad hun kredietverlening richting MKB te verbeteren kan nog wel eens een probleem worden. Eerdere toezeggingen en beloften van bankiers bleken loos. Banken zijn geneigd met het beschikbare kapitaal bij voorkeur staatsleningen (van NL, EU, USA en UK) te kopen. Daarvoor hebben zij een goede reden: deze staatsschuldpapieren kunnen voor de volle 100% (vanwege de absolute betrouwbaarheid van staatsleningen, sic!) worden gebruikt als onderpand voor het zelf aangaan van nieuwe leningen bij De Nederlandsche Bank. In geval van kredieten aan bedrijven – zelfs de meest kredietwaardige –  dient men een reserve in acht te nemen, waardoor een deel van het gebruikte kapitaal ‘vast’ komt te zitten in het verstrekte krediet. Een mogelijke oplossing zou kunnen zijn een grens te stellen aan het percentage staatsleningen van de kapitalisering die een bank mag aankopen. Maar eenvoudig zal dat niet zijn.

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.