Ons maatschappelijk vooruitgangssyndroom gaat er van uit dat een beschaving als de onze zo hoog is dat het alleen nog maar beter kan. Maar de geschiedenis geeft indicaties van het tegendeel.

Een belangrijke vraag die historici elkaar vaak stellen is waarom een bepaalde beschaving toch ten onder ging? In de 19e eeuw luidde het antwoord daarop: doordat ze decadent werden. Dat antwoord heeft na de Tweede Wereldoorlog sterk aan populariteit ingeboet, niet in het minst doordat we – vanuit het perspectief van die 19e-eeuwse historici – zèlf al aardig aan het afglijden waren. Nieuwe historici zochten het elders. Maar valt die huidige decadentie, met de huidige hysterie van identiteitsontkenners, multiculturele relativisten en Black Lives Matter-neuroten zo prominent op de culturele agenda nog te ontkennen dan? Het is een vraag die dergelijke neuroten alleen zelf tegen zullen spreken.

Een ander kenmerk van decadentie is de zwakte van het leiderschap. Opnieuw, dit staat niet ter discussie. Werkelijk leiderschap is verboden, niet in het minst doordat de waan van de dag zich a priori al verzet tegen leiderschap an sich. Wie zich manifesteert als leider is al op voorhand zó verdacht dat er uiteindelijk niets resteert dan een retraite op dat vermaledijde Rottumeroog. Het maaiveld kan niet glad genoeg geschoren worden.

De Europese beschaving is veel ouder, maar van een zekere bewuste gemeenschappelijkheid is niet langer dan circa 4 à 500 jaar sprake. De Renaissance is een beter ijkpunt dan wat dan ook, omdat de gemeenschappelijkheid die met haar verspreiding ontstond niet per se religieus geïnspireerd was. Met het ontstaan van een intellectuele voorhoede die over de volle breedte van Europa discussieerde over hoe het leven geleefd dient te worden ontstond een gemeenschappelijkheid die daar voor ontbrak.

Daarmee werd de basis gelegd voor decadentie, aangezien weekheid van hart het eerste symptoom van een decadente wereld is. De compassie van het christelijke middeleeuwse wereldbeeld was er wel in theorie, maar niet of nauwelijks in de praktijk. Gaandeweg werd die invoelendheid na het aflopen van de Europese godsdienstoorlogen een essentieel onderdeel van filosofische discussies, en waar dat uiteindelijk toe leiden kan zien we dagelijks om ons heen.

En nu? We beleven een tijd waarin een harde aanpak van de groeiende migratiedrang van kansen zoekenden die het minder hebben dan wij noodzakelijk is. Als we overleven willen, wat ik steeds vaker betwijfel. De massa die op ons af komt kan alleen met harde hand worden bestreden; het beste toont zich dat in de doodsverachting waarmee men de overstek van Libië naar Italië maakt, of door de wijze waarop hoge hekken rond de Spaanse exclaves Ceuta en Melilla worden genomen. Maar dat is een notie die zo ver af ligt van de huidige leidende klassen dat het voor hen onvoorstelbaar is. Het is daarom zinloos te verwachten dat het ooit door dringen zal.

De kracht van een beschaving toont zich in haar vermogen zichzelf te verdedigen. Maar onze Europese cultuur is zó ver gerijpt, dat zij te zacht voor verzet geworden is. De tijd dat wij van de boom der beschaving zullen vallen lijkt nabij.