Digitaal geld heeft de toekomst, zo vertellen deskundigen ons. Dat het meer consequenties heeft dan een verandering in betaalmethode wordt verzwegen.

Wereldwijd brainstormen centrale banken over de ontwikkeling van digitaal geld, dat munten en papier overbodig maakt. China is een proefproject begonnen rondom de hoofdstad Bejing met onder andere Starbucks en McDonald’s, de Europese Centrale Bank wil het als pet project omdat ze zich schijnbaar verveelt, de Amerikaanse Fed onderzoekt de wenselijk en ook De Nederlandsche Bank wil natuurlijk niet achterblijven. “Een digitale centralebankmunt (central bank digital currency – CBDC) kan ervoor zorgen dat mensen met geld van de centrale bank kunnen blijven betalen, zelfs als contant geld op den duur zou verdwijnen”, melden de handlangers van Klaas Knot ambitieus op de DNB-website.

Digitaal geld in deze technologisch verregaande gedigitaliseerde samenleving; het lijkt logisch, maar is het nodig? Of is het meer een oplossing waar een probleem bij werd gezocht? Laten we voorop stellen dat het overgrote deel van het bestaande geld, in de beschaafde wereld zeker al, bestaat uit enen en nullen in digitale systemen (in euro’s ten minste 86%). Dollars, yens, euro’s en yuans, maar ook aandelen, obligaties en andere ‘papieren’ van waarde staan op beveiligde servers die ze via beveiligde glasvezellijnen uitwisselen. Enen en nullen, mijnheer!

De belangrijkste functie van deze digital clearing systems als Target2, S.W.I.F.T. (betalingen), T2S (obligaties, aandelen), EURO1 (ECB) en CLS van het Amerikaanse Federal Reserve System, is het heen en weer boeken van bedragen in overschot of een tekort. De onderliggende activa en passiva bestaan dan weer bijvoorbeeld uit olietankers, grondstoffen, andere goederen enzovoorts. Voor de aankoop van een mooie, nieuwe Bentley hoeft er echt geen bestelbusje met bankbiljetten naar de dealer. Of tien kilo goud.

Mochten er systemen uitvallen dan zijn er fall back systems en mogelijkheden voor alternative routing, met back ups in massieve super beveiligde datacenters en kluizen op vrijwel onbereikbare terreinen á la Fort Knox. Voor zover is na te gaan – en publiek gemaakt – is dat overigens nog nooit gebeurd, behalve aan het begin van de financiële crisis in 2009 in Griekenland. Toen werd het opnemen van contant geld bij de banken direct aan banden gelegd, want wat als een bank zonder geld komt te zitten? Bij een bank run loopt alles in de soep maar kan de overheid overigens ook noodgeld uitgeven.

Het wereldwijde geavanceerde financiële en betalingssysteem is – zo goed als – het monopolie van de centrale banken en regeringen, de ruggengraat van de wereldwijde handel en economie. Hier is tevens een systeem van toezicht op soliditeit en solvabiliteit van de commerciële banken aan gekoppeld en het lijkt in het algemeen goed te werken. Tsja, soms lenen banken onverantwoord of geven regeringen te veel geld uit aan verkeerde zaken, maar daar draait onveranderlijk de belastingbetaler dan weer voor op. Zoals tijdens de grote financiële crisis banken in Nederland moesten worden gered, en Griekenland door de hele EU.

Een nieuwe digitale munt biedt geen oplossing voor dit probleem. Wanneer banken te veel lenen of te risicovol opereren behoren de toezichthouders stappen te ondernemen. Voor de grootste banken in de eurozone is dat de Europese Centrale Bank, voor de kleinere Nederlandse instellingen is het De Nederlandsche Bank (DNB), die de teugels strak moet houden. Doorgaans zijn de ministers van Financiën medeverantwoordelijk bestuurder.

De digitale euro zal ook niet bijdragen aan herstel van het momenteel in ernstige systeemproblemen verkerende bankbestel. Negatieve rentetarieven, het op grote schaal bijdrukken van geld door massieve aankopen van effecten door de centrale banken wereldwijd en de enorm opgelopen schulden van overheden, en in een aantal landen particulieren en ondernemingen, vormen inmiddels een explosieve cocktail.

Teruglopende economische groei of krimp – mede door de Corona-crisis – verbetert het perspectief evenmin. Het risico dat het banksysteem daardoor in zeer zwaar weer gaat komen (zie ook artikel Hannibal hier) neemt exponentieel toe. Door het gratis geld van de ECB ontstaan zombiebedrijven die bij het eerste zuchtje tegenwind of een rentestijging subiet het loodje leggen. Nog afgezien van het feit dat door de tsunami aan ECB-geld centrale banken enorme bedragen aan overheidsschulden op de balans hebben en daarmee de uit het lood geslagen overheidsbegrotingen en -schulden voor een flink deel financieren.

Dit kan niet goed blijven gaan. Geld is niet gratis en de MMT-theorie die voorschrijft dat overheden de facto ongelimiteerd kunnen lenen is een fatale en historische delusie. Eens zal er afgerekend moeten worden. En we weten van tevoren dat de overheid dan bij belastingbetalers gaat aankloppen, en centrale banken bij de overheid, want de facto liften deze bankiers mee op de overheidsbegroting. Aan de gevolgen voor pensioenfondsen moet je misschien zelfs maar even denken.

Wat nu nodig is, is veeleer het verbeteren van de financiële buffers van de banken, sanering van de non-performing loans en een streng kader van regels en toezicht handhaven om de zaak op orde te krijgen. In de EU moeten ontspoorde overheidsfinanciën weer op orde komen, omdat anders een nieuwe financiële (Corona)crisis op de loer ligt. We staan op de rand van de afgrond.

Het invoeren van een digitale centrale bankenmunt zal daar geen fluit aan bijdragen. Het vertroebelt alleen maar het zicht op de fundamentele problemen. Goedkoop is het bovendien niet, want er al een complete alternatieve infrastructuur moeten worden opgebouwd, naast de bestaande digitale transfersystemen en het chartale circuit. Wie heeft daar baat bij? Niet de burger, daarvoor is een digitale euro in feite alleen maar een volgende stap naar verdere vrijheidsbeperking en toenemende controle van de overheid op de financiën van belastingbetalers.

Over de financiële repressie die digitaal geld belichaamt moet niet licht worden gedacht. Al uw uitgaven en in- en uitkomende financiën liggen straks in het overheidssysteem vast. Er zl geen ontkomen aan zijn. De macht die de Belastingdienst bijvoorbeeld daarmee kan krijgen – te laat betaald? Hup, we incasseren het geld direct even, zonder overleg of toestemming – wordt vrijwel ongelimiteerd. Idem dito voor bijvoorbeeld heffingen van lagere overheden als gemeenten, waterschappen, provincies en wat dies meer zij. Bovendien, mochten zich hierin problemen voordoen, dan zijn er momenteel veel minder rigoureuze en werkbare oplossingen in de praktijk aanwezig. Daarvoor hoef je echt niet met een kanon op een mug te schieten.