Het gaat niet goed met de democratie. Zij wordt onvoldoende op waarde geschat, en de deelname aan het democratisch proces loopt angstwekkend terug. Is de vanzelfsprekendheid er van een handicap geworden?

In Nederland is thans een commissie aan het werk die de teruglopende participatie in het democratische proces een halt toe moet zien te roepen. Er zijn wat zaken aangekaart, en er zijn er al weer een aantal van weggestemd. Uit de aard der zaak lijkt het er op dat er niet veel fundamenteel veranderen zal.

Wat je uit het werk van de commissie-Remkes kunt afleiden, is dat het stelsel dat in Nederland een kaste van beroepspolitici in het zadel houdt moet worden gehandhaafd. Daarmee lijkt de laatste kans van een succesvolle hervorming van de democratie al op voorhand overboord gegooid. Want van direct gekozen burgemeesters moet de commissie-Remkes weinig hebben, en mij lijkt dat de enige methode om de zaak werkelijk open te breken. De herkenbaarheid van lokaal gekozen politici als voorlieden van een gemeente is niet gediend met een formeel hoofd dat van staatswege wordt benoemd, hoezeer de gemeenteraad er ook inspraak in heeft. Met andere woorden, het motiveert niet.

En de motivatie van het kiesvolk is toch al het heikele punt. Men maakt zich er zorgen over, en naar het zich laat aanzien terecht. Maar als dit systeem voorgaande generaties voldoende was, waarom vinden de huidige generaties – die het cadeau kregen bij hun geboortebewijs – het dan niet langer de moeite? Die vraag wordt te weinig gesteld, want het ware antwoord is bedreigend voor de zittende Regentenklasse – van tijd tot tijd willen we hen kunnen vervangen. Doordat er een rem staat op verdere hervormingen die er ècht toe doen, en het bestaande kiesrecht niet ter discussie komt, ontstaat een gezapigheid die velen het gevoel geeft dat je wel mag stemmen, maar dat er niet veel te kiezen valt. De kwestie is daarmee niet,of de analyse van het kiesvolk deugt, maar hoe dat het gevoel te geven dat er ergens voor gevochten dient te worden.

Is de oplossing mogelijk te vinden in een limiteren van de huidige voorrechten van het kiesrecht? Als alles dat vanzelfsprekend is zijn waarde verliest, dan moet er iets worden gedaan aan die vanzelfsprekendheid. Dient daarom vooraf te worden geselecteerd qua kiesgerechtigdheid, of moeten er verdere eisen aan het electoraat worden gesteld? En zo ja, welke eisen zijn dan redelijk?  Dat dat gepaard zal gaan met groot gegil en diepe verontwaardiging van hen die eventueel uit hun kiesrecht worden ontzet lijkt me evident, maar het zal de opkomst van de betreffende kiezers bij de eerst volgende verkiezingen waarop zij nog mogen stemmen sterk beïnvloeden, schat ik zo maar in.

Wat zijn de mogelijkheden? Daarbij ga ik in de eerste plaats uit van gemeentelijke kiesgerechtigdheid. Ik denk aan het dreigen met afschaffen van actief kiesrecht voor groepen als

• Mensen die korter dan 10 jaar ingezetene zijn in een gemeente
• Mensen die weinig of geen belasting betalen (census kiesrecht)
• Mensen die de laatste drie verkiezingen niet hebben gestemd, of iemand daartoe hebben gemachtigd

Ongetwijfeld zijn er meer groepen te bedenken, waarvoor enige rechtvaardiging niet al te ingrijpend is. Maar als experiment lijkt het me van belang te kijken of dit zou uitmaken voor de opkomst van deze groepen als dit zou worden ingevoerd. Als de vanzelfsprekendheid van een recht vervalt, wordt het naar mijn gevoelen meer op waarde geschat dan als men er niets voor hoeft te doen. Het is een benadering die naar mijn idee node wordt gemist bij gedachten over de participatie in het democratisch systeem.

---

Een heel scala aan meningen over de democratie en haar ontwikkeling op dit blog vindt u hier.