Debat – Theoterrorisme? Ontwaken of dromen?
Is de term theoterrorisme geschikt voor religieus geïnspireerd geweld? Heeft het gevolgen; past het binnen maatschappelijke ontwikkelingen?
Het artikel van David Pinto zaterdag blijkt voedsel te zijn voor een uitgebreider debat over de toepasbaarheid van het begrip theoterrorisme en de er uit volgende implicaties. Daarvoor geven we de komende week (of eventueel langer) alle ruimte door dagelijks een opinie van een geselecteerde wetenschapper, schrijver of opiniemaker te plaatsen. Vandaag Floris van den Berg, filosoof te Utrecht.
I have a dream – Wilders op de fiets door Amsterdam
Theoterrorisme als één van onze maatschappelijke kwalen
Als je door de gangen van een ziekenhuis loopt, zie je een beangstigende hoeveelheid bordjes die verwijzen naar enge ziektes, aandoeningen en letsels. Bij elk bordje kom je uit bij een medisch specialist die zich door jarenlange studie heeft gespecialiseerd in dat waarvoor jij tegenover haar zit. Er zijn specialisten in aandoeningen die veel voorkomen, maar er zijn ook specialisten voor ziektes die zeldzaam zijn. Mensen zouden kunnen denken: waarom houden mensen zich bezig met zeldzame aandoeningen, is het niet veel nuttiger om je bezig te houden met de meest voorkomende aandoeningen om zodoende het meest efficiënt om te gaan met de financiële middelen?
Ik moet aan het bovenstaande denken wanneer mensen opmerken dat er toch wel grotere problemen in de wereld zijn dan islamitisch terrorisme. Het aantal mensen dat sterft door islamitische aanslagen is verwaarloosbaar vergeleken met verkeersslachtoffers, ‘gewone’ moord en longkanker, zo wordt er betoogd. Het is correct dat het aantal slachtoffers van islamitisch terrorisme gering is. Maar zoals het geen reden is om een medisch specialist in een zeldzame ziekte af te fakkelen als verdwaasde hobbyist, geeft het geen pas om mensen die zich specialiseren in islamitisch terrorisme uit te maken voor van alles en nog wat.
Er zijn wereldwijd terroristische aanslagen door moslims, maar vreemd genoeg wordt er veel moeite gedaan deze aanslagen niet als islamitisch te zien. Het gaat dan zogenaamd om ‘verwarde’ mannen. Het is de verwardheid en niet de islam die het probleem is. Volgens mij zijn alle gelovigen trouwens verward, maar gelukkig zijn niet alle gelovigen terroristen. Wel is het merendeel van de hedendaagse terroristen moslim. Het lijkt erop alsof mensen bang zijn om de niet-terroristische moslims te schofferen wanneer er melding wordt gemaakt van de islam als bron van inspiratie en motivatie.
De term theoterrorisme van Paul Cliteur heeft er betrekking op dat in de bronnen van de drie Abrahamitische religies duidelijke teksten zijn te vinden die terrorisme aanmoedigen en rechtvaardigen. Veel islamitische daders betogen ook expliciet dat hun motivatie de islam is. Ook maakt Cliteur duidelijk dat het theoterrorisme in alle drie de Abrahamitische religies voorkomt, hoewel op dit moment het overgrote deel van de terroristische aanslagen door (‘verwarde’) moslims wordt gepleegd.
Omdat het, net als bij medische aandoeningen, belangrijk is om een juiste diagnose te stellen, voordat een begin gemaakt kan worden met het denken over een behandeling, licht ik mijn Venn-diagram dat theoterrorisme plaatst in een breder spectrum, toe.
- Er zijn vele religies.
- Er zijn monotheïstische religies, waarvan de drie Abrahamitische religies – Jodendom, christendom, Islam – het bekendst zijn. (In het diagram is alleen islam aangeduid).
- Er is geweld – wie het dagelijks nieuws bekijkt wordt gebombardeerd met een misselijk makende hoeveelheid geweld.
- Een deel van het geweld is religieus geïnspireerd geweld. Denk aan geweld tegen homoseksuelen, vrouwenbesnijdenis, jongensbesnijdenis zoals dat in zowel islam als jodendom voorkomt, gedwongen huwelijken (zoals in islam en hindoeïsme).
- Een zeer klein deel van dat geweld is terroristisch geweld.
- Een deel van het religieuze geweld is religieus terrorisme: theoterrorisme.
- Een deel van het religieus terrorisme is islamitisch terrorisme: islamitisch theoterrorisme. Dit is het terrorisme dat met name na 9 september 2001 de gemoederen bezighoudt.
Terwijl het aantal slachtoffers van islamitisch theoterrorisme gering is, zijn de angst ervoor en de dreiging die er vanuit gaat, vele malen groter. In grote steden tonen zich de gevolgen van de terreur van het islamitisch terrorisme: grote betonblokken die voetgangers moeten beschermen, de afvalbakken die ofwel zijn verdwenen, of zoals in Brussel bestaan uit doorzichtige zakken (zodat er geen explosieven in verstopt kunnen worden), maar ook de constante bewaking van Geert Wilders. Waar verkeersongelukken geen gevaar vormen voor de liberale democratie, is theoterrorisme dat wel.
Ik pleit ervoor om op te komen voor slachtoffers, waar dan ook, wie het dan ook zijn, inclusief niet-menselijke dieren en toekomstige generaties. Wie met het slachtofferperspectief naar de islam kijkt, zal zien dat de islam vooral slachtoffers maakt in de eigen gemeenschap: afvalligen, homoseksuelen, moslims van een andere denominatie, vrouwen, jongetjes die besneden worden en islamcritici. De islam is een slachtofferideologie. Nu zijn de meeste religies dat, maar de islam munt er wel in uit.
De focus op theoterrorisme is een focus op de slachtoffers die zelf geen moslim zijn. Het zou kunnen dat de aandacht voor de slachtoffers binnen de islamitische gemeenschap daardoor aan het zicht wordt onttrokken. Een verschil is dat de slachtoffers binnen de gemeenschap geen gevaar vormen voor de liberale democratie en theoterrorisme wel.
Als filosoof ben ik hopeloos naïef en utopisch. De wereld zou een betere wereld zijn zonder al die verwarde mensen. Een wereld zonder religie is een betere wereld. Zoals ik in mijn boek ‘Hoe komen we van religie af? Een ongemakkelijke liberale paradox’ heb betoogd, zijn er mogelijkheden om binnen een liberaal kader te streven naar een wereld zonder religie. Een van de strategieën is om alle onderwijs seculier te maken met aandacht voor democratisch burgerschap. Theoterrorisme is een gevaar dat de liberale vrijheid ondermijnt zoals die thans in liberale democratieën bestaat. Het is een vrijheid die je iedereen gunt. Ook de mensen die opgesloten zitten in hun religie.
In de discussie over theoterrorisme wordt gesneerd naar milieuactivisten en linkse Gutmenschen. Ik wil hier toch een lans voor hen breken – wellicht omdat ik zelf zo’n linkse Gutmensch wil zijn en een milieuactivist die zich groen ergert aan het klimaatscepticisme onder rechtse en conservatieve politici en denkers. Het is inderdaad zo dat ter linkerzijde van het politieke spectrum een ongezonde en gevaarlijke vorm van – wat Wim van Rooy zo fraai aanduidt als islamofilie – populair is. Die islamofilie is een vorm van doorgeslagen tolerantie: links tolereert onder het mom van tolerantie islamitische intolerantie. Maar – en daar is rechts behoorlijk blind voor – aandacht voor armoede, gelijke kansen, (internationale) sociale rechtvaardigheid en vooral milieuproblematiek is ook een deel van de linkse agenda.
Tot slot – ik kan het niet laten – theoterrorisme is helaas maar één van de vele problemen die wij in onze comfortabele positie in onze rijke welvaartsstaat met – ondanks alles – ongekende vrijheid moeten bestrijden. Er zijn veel meer problemen. En het is zaak om je niet blind te staren op één probleem en de andere problemen te negeren. Ik noem er twee: de ecologische crisis waarvan klimaatverandering helaas slechts één aspect is. Als we niet alles op alles zetten om de milieuproblematiek op te lossen, dan is er binnenkort geen leefbare wereld meer waarin theoterrorisme een probleem is. Ten tweede: de manier waarop niet-menselijke dieren in de intensieve veehouderij worden behandeld en gedood. In de in de discussie zo lovend bezongen Leitkultur is er een ongekende hoeveelheid dierenleed en dierenmoord. Christenen, Joden, moslims en ongelovigen doen daar aan mee. Daarin zijn zij allemaal daders. Het is vreemd om je op te winden over onschuldige slachtoffers als je elke dag het lijk van zo’n onschuldig slachtoffer op je bord hebt.
Tot slot, om terug te keren tot theoterrorisme, om te bepalen of we in Nederland zijn genezen van islamitisch theoterrorisme kan worden afgemeten aan twee criteria:
- Kunnen de Deense Mohammed cartoons vrij gepubliceerd worden?
- Kan Geert Wilders vrij rondfietsen in Amsterdam?
Ik hoop de dag te mogen meemaken dat Wilders met haren in de wind door de stad van vrijheid kan fietsen. Een samenleving is pas vrij als iedereen vrij is.
Floris van den Berg is filosoof en auteur van onder andere ‘Hoe komen we van religie af?’, ‘De olijke atheïst’ en ‘Finissage. Cultuurfilosofische slotbeschouwingen’ (twee delen). Thans werkt hij aan ‘De vrolijke naturist’.
De andere bijdragen aan het Debat Theoterrorisme vindt u hier.
Mooi geschreven tekst. Ik citeer u: “Volgens mij zijn alle gelovigen trouwens verward”. Prachtig gevonden. Met uw gedachten over klimaatverandering en ecologische crisis denkt u volgens mij net zo naïef als een verwarde gelovige.
Zal Geert Wilders ooit nog vrij door Amsterdam kunnen fietsen? Ik denk van niet. Helemaal niet. Nooit. We hebben onze vrijheid verspeeld, achteloos, lichtzinnig, onverschillig. Ik denk dat met de dag de kans afneemt dat we dat nog meemaken, dat Geert Wilders vrij door Amsterdam fietst. Het zou al heel wat zijn als er ergens in de vele fora in Nederland, op de universiteiten, in de grote media, in de filosofische cafe’s, een kritisch gesprek zou plaats vinden over de islam. Dat dus een echt kritische sprekert vrijelijk kan zeggen: Kijk beste mensen, dit en dat en dat staat er in de kerntekst van de islam, en zie je daar al die gemolesteerde en verkrachte en vermoorde mensen? Dat heeft allemaal een directe oorzaak-en-gevolgrelatie met wat ik aanwijs in de kerntekst van de islam. Zou het nu over nazisme gaan, of communisme, of kapitalisme, of christendom, enzovoort, dan zou er geen enkel probleem zijn. Natuurlijk, ja inderdaad, ja zo zit dat, dat weten we toch? Nietwaar? Toch? Maar… Islam??? Mohammed B., moordenaar van Theo van Gogh: “Ik heb me laten leiden door de wet die mij opdraagt om iedereen die Allah en de profeet beledigt zijn kop af te hakken.” Zo duidelijk is het dus. Maar er op wijzen kan al niet meer. Want voordat je het weet ben je ‘racist!’ of erger. Dat is de staat van onze cultuur, 2020, minder dan een eeuw na Auschwitz.
“Een wereld zonder religie is een betere wereld. ”
Zodra een groep mensen met elkaar leeft ontwikkelen zij een set codes, gebruiken om het samenleven te vergemakkelijken. Het helpt immers als je weet dat een ander zich aan dezelfde regels zal houden als jij. Religie is weinig anders dan de codificering van die regels, vaak met een opperwezen erboven geplakt om de wind goed eronder te houden zo mocht je op een onbewaakt ogenblik menen je aan de gemaakte afspraken te kunnen onttrekken. Je kunt nu eenmaal niet achter elke burger een politieagent plaatsen. Hieruit volgt dat religieuze samenlevingen vaak minder externe controle behoeven dan niet-religieuze samenlevingen. Zodra schuld geinternaliseerd kan worden in een mens hoeft het niet geexternaliseerd te worden naar de staat.
Tevens volgt hieruit dat er een sterk Darwinistische component aan de gemaakte afspraken, gebruiken of religie zit. Ooit, in het Midden Oosten, waren er talloze, kleinere christelijke samenlevingen, elk met hun eigen, ietwat afwijkende interpretatie van hetzelfde verhaal. Die zijn allemaal verdwenen. Ofwel omdat ze zich niet voortplanten, ofwel omdat ze op het slagveld zijn afgeslacht. Met het verlies van de christelijke religie, en de bijbehorende intrede van moreel relativisme: als het maar goed voelt, ligt de westerse samenleving goed op koers richting hetzelfde noodlot. Friedrich Nietzsche heeft er al voor gewaarschuwd.
Vanzelfsprekend ontstaan er surrogaat religies, want de mens kan niet zonder morele codes, waarvan de door de schrijver geliefde groenzoeterij er ook een is. Het is dus maar net hoe je religie definieert. Atheisten richten zich meestal en uitsluitend op het opperwezen, wat inderdaad een volstrekt ongeloofwaardig verzinsel is. Helaas zien ze daarbij het een en ander aan essentiele informatie over het hoofd.
De opvattingen van Van den Berg zijn breed-filosofisch en komen uit linkse hoek. Het Venn diagram komt uit zijn koker. Daar heb ik al het nodige over gezegd. Zoals dat de islam cirkel niet voor de volle 100% in de godsdienst cirkel ligt, maar ook wel degelijk in de geweldscirkel. De islam = mohammed + allah. De biografie van Mohammed is volgens de orthodoxe islam voor 67% jihadistisch. De totalitaire onderwerping van de hele wereld is het doel. Ook daarover bestaat geen twijfel. Een totalitaire interpretatie van de islam komt onder moslims dan ook veel voor. Niet alle totalitaire moslims plegen terreurdaden, maar ze juichen het wel allemaal toe, ook al doen ze dat vaak heimelijk. Hij plaatst het probleem van de islam, dat hij niet ontkent, graag in een bredere context van een linkse agenda. Wat hij niet zegt is dat veel van zijn groenlinkse broeders en zusters de samenwerking met moslims, al dan niet om partijpoltieke redenen, graag bevorderen. Hij verwijt de meer rechtse en conservatieve politici en denkers (hij heeft het misschien over Baudet en Wilders) dat ze weinig oog hebben voor die linkse agenda. Dat is makkelijk gezegd. Maar op die linkse agenda (klimaat, veehouderij, religie, sociale rechtvaardigheid) valt wel het een en ander af te dingen: van het gas af, biomassacentrales, is intensieve veehouderij werkelijk dieronvriendelijk, is religie in algemene zin (boeddhisme, christendom, jodendom) werkelijk zo stom, werkt ontwikkelingssamenwerking? Idealen zijn buitengewoon nuttig voor de richtingbepaling. Van den Berg erkent in onvoldoende mate dat op al die groenlinkse beleidspunten al heel veel vorderingen zijn gemaakt. We zijn nu op een punt, waar je redelijkerwijs kunt betwisten of we – althans in Nederland – nog heel veel meer moeten doen. Er zijn misschien nog realistische mogelijkheden om de koolstof- en energie-intensiteit en -gebruik te verminderen, maar ik heb nog nooit iemand van groenlinks dat in verband zien brengen met bevolkingsomvang c.q. migratie. En migratie in verband met de leefbaarheid van wijken en de houdbaarheid van de sociale vangnetten of de onderwijsproblematiek. Van den Berg, met zijn sympathieke verhaal, lijkt aan de kant van de drammers te staan. Dat is zijn goed recht, maar ik vrees dat hij met zijn luchtfietserij van een koude kermis thuis zal komen.
Begrens Europa, zeer duidelijk geformuleerd. Niets op af te dingen, op uw reactie.
@ Begrens Europa en Islam – Ik neem mijn hoed met een buiging af. Mooi verwoord!
@Marien 26 augustus 2020 om 21:04 en @Gerrit Joost 26 augustus 2020 om 23:37: Thanx 😉 . Ook voor de wijze lessen van VerenofLood en haar reaguurders.