Coup d’état: de techniek van de staatsgreep is een boek van de Italiaanse literator Curzio Malaparte. In een aantal opzichten is het een jeugdwerk, maar vóór 1940 was Malaparte veruit het meest bekend om juist dit werk.

Curzio Malaparte, schrijversnaam van Kurt Erich Suckert 9 juni 1898 – 19 juli 1957), is heden ten dage het meest bekend om zijn indringende boeken De Huid (1949) en Kaputt (1944). Maar voor de Tweede Wereldoorlog was hij het meest bekend (en gevreesd in zekere zin) door Coup d’état: de techniek van de staatsgreep (1931), zijn analyse van de manier waarop een staatsgreep het meest effectief kan plaatsvinden. Opmerkelijk genoeg had hij daarmee persoonlijk geen specifiek doel voor ogen. Het boek is namelijk zowel een handleiding voor de kandidaat-revolutionair als voor diegenen die de staat moeten beschermen tegen putschisten.

Malaparte was een avonturier, soldaat, diplomaat en journalist/schrijver, die daarbij ook nog geregeld van politieke kleur verschoot. Retrospectief kun je hem slechts karakteriseren als iemand die hoopte een ideaal wereldbeeld te zien verwezenlijken. Zien, want ondanks dat hij veel revoluties van nabij zag, was hij zoals al gesuggereerd, zelf niet iemand die tot het uiterste ging voor een bepaald doel. Hoogstens kun je stellen dat hij in bepaalde delen van zijn leven affiniteit voelde met het streven van de onderdrukten. Dat steeds onontkoombaar bleek, dat de onderdrukten eenmaal aan de macht ertoe neigen onderdrukkers te worden, en wat Malaparte daarvan zelf vindt, spreekt mogelijk het meest vanuit zijn literaire werken als De Huid en Kaputt.

Coup d’état: de techniek van de staatsgreep was heel controversieel in zijn tijd, maar is na 1960 in het vergeetboek geraakt. De observaties zijn het meest interessant, ook door de tijd waaruit ze stammen. Malaparte was een contemporaine ramptoerist, die het niet kon laten op zoek te gaan naar waar zijns inziens het vuur van de menselijkheid het hoogst oplaaide. Van de Bolsjewistische oktoberrevolutie via de Poolse strubbelingen en de Kapp-putsch belandt de analyse van Malaparte bij de Italiaanse machtsovername van Mussolini – het is moeilijk voorstelbaar dat dit bijna een eeuw geleden allemaal vrijwel tegelijk plaatsvond in Europa (1917-1923).

De beste voorspelling die Malaparte deed was dat Hitler via democratische overwinningen aan de macht zou komen. Maar wat mijns inziens volledig ontbreekt, is de constatering dat op iets langere termijn bezien revoluties de neiging hebben hun eigen ondergang in zich mee te dragen. Zodat hun belangrijkste bijdrage aan de geschiedenis alleen kan worden afgemeten aan de invloed die zij op langere termijn blijken te hebben, in ideeën en staatkundige ontwikkelingen.

Een ander gebrek van het boek is dat het zich sterk concentreert op de technische aspecten van de machtsovernames die Malaparte bespreekt. Het is niet zozeer een analyse van macht, als wel een shortcut naar hoe die te verwerven. En dat is dan ook de reden dat het na 1960 meer en meer in de vergetelheid raakte: de omstandigheden die Malaparte analyseert en bespreekt zijn achteraf bezien redelijk specifiek voor het tijdvak 1850-1950. Niet dat het mijns inziens onmogelijk is ook heden ten dage een staatsgreep te plegen, maar daarvoor zou in de voorafgaande analyse vereist zijn te bepalen welke van Malapartes aanbevelingen niet langer van belang zijn, en wat moet worden toegevoegd.

Deze tekortkomingen zullen er voor zorgen dat Coup d’état: de techniek van de staatsgreep uiteindelijk niet dezelfde statuur zal verwerven als verwante boeken als Macchiavelli’s Il Principe, Von Clausewitz’ Vom Kriege en Sun Tzu’s 孫子兵法 (The art of war), die dieper graven naar de algemene principes van macht(suitoefening).

Malaparte’s boek werd voor WO2 wel hiermee op één lijn gesteld, maar zowel de enorme vloed van publicaties na de Tweede Wereldoorlog over het onderwerp als de hierboven gesignaleerde tekortkomingen doen de eeuwigheidswaarde van het boek de das om. Dat neemt niet weg dat het interessant leesvoer blijft, juist door dat element van persoonlijke observaties.

Curzio Malaparte – Coup d’état: de techniek van de staatsgreep (volledige Engelse vertaling) (of Pdf)
Ook tweedehands redelijk verkrijgbaar.