Zo meteen, om 10:30 uur, begint in de Kamer het debat over de regeringsverklaring. Ongetwijfeld met veel verbaal spektakel, een NOS die tijdens Geert Wilders’ speech nèt gaat lunchen om er vanavond pas de krenten uit te vissen die men tonen wil, en zo meer van de bekende rituelen die de dagelijkse politiek maken tot wat zij is. En natuurlijk: over de sleepwet.

De regeringsverklaring in de Kamer markeert het formele einde van de formatie, en het begin van de normale politieke werkelijkheid. Door de lange formatie ligt het systeem momenteel op achterstand, want in een gewoon jaar is men nu net door de Algemene Beschouwingen van de departementale begrotingen heen. Dit debat zal naar we mogen vermoeden zowel debat over de regeringsverklaring als Algemene Beschouwing zijn. Dat maakt dat het wel wat gecomprimeerd zal overkomen, maar dat morgen iedereen kan zeggen dat het kabinet er nog niet goed op heeft gereageerd (de logica van tijdgebrek).

Wel interessant is dat minister Ollongren heeft aangekondigd dat de invoering van de ‘sleepwet’- die de NOS nadrukkelijk aftapwet blijft noemen – niet al op 1 januari kan worden ingevoerd wegens problemen met de bemensing van de commissie die de aanvragen door de veiligheidsdiensten moet toetsen. Klinkt vertrouwenwekkend zegt u? Kom kom, aan die wet is al maanden uitgebreid tevoren geschaafd en gesleuteld. Dat niemand op het idee is gekomen daarvoor alvast wat mensen te polsen is ietwat ongeloofwaardig – tenzij vele van de potentiële kandidaten op voorhand al zouden hebben geweigerd. Dat zou politiek heel interessante informatie zijn. Maar met een referendum in aantocht wil de regering liever niet het risico lopen enige doelwitten voor tegenstanders te fourneren, en die potentiële doelwitten zien er zelf ongetwijfeld ook niets in om als zodanig te functioneren.

Dat debat over de regeringsverklaring zal de oppositie ook een heel interessante opening bieden om de eerste verdeeldheid binnen de coalitie te exploiteren. Na de naïeve eerlijkheid van Buma vorige week schaarden ChristenUnie en VVD zich onmiddellijk achter hem. Dat raadgevende referendum zou toch worden afgeschaft was onderling afgesproken? Nou dan. Voor de hoeder van de kroonjuwelen van het eertijds populistische D66 ligt dat een stuk moeilijker.

D66-leider Pechtold vindt de uitspraken van CDA-leider Buma niet zo verstandig. In tegenstelling tot zijn coalitiepartner wil hij niet vooruitlopen op de vraag wat er moet gebeuren als de meerderheid van de opgekomen kiezers de ‘aftapwet’ met nieuwe bevoegdheden voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten afkeurt.

Niets om je op voorhand blij mee te maken, want dat men het negeren gaat staat voor mij vast. Maar Pechtold kijkt niet alleen naar het psychologische effect op zijn eigen kiezers, hij lijkt er ook van doordrongen welke indruk dit maken gaat in de samenleving. Speciaal omdat tijdens het Oekraïne-referendum veel stemmers opkwamen om de regering een oorvijg te geven – en dat Rutte3 nu al niet populair is weet ook Pechtold. Als een deel van het electoraat kan worden gemotiveerd bij het aanstaande referendum op te komen dagen om de regering pijn te doen, zou de uitslag gigantische proporties kunnen aannemen. Want de sleepwet is vooral ingevoerd om het de veiligheidsdiensten makkelijk te maken, en dan houd je partijpolitiek gezien niet zo gek veel meer steun over dan een deel van de achterban van CDA en VVD.

Maar een tegenstem van meer dan 70% valt echt niet te negeren, hoe dapper Buma daarop vorige week ook preludeerde. Zijn uitspraken moet je dan ook eerder zien als een poging tot ontmoediging op te komen dan als een speciaal ondemocratische gezindheid. Buma is een democraat van het parlementaire vertegenwoordigingstype, en die zien referenda als een poging via de achterdeur de dictatuur van de massa te introduceren. Dat hijzelf niet ziet in wat voor spagaat hij met die stellingname komt is een probleem voor later, mogelijk pas een volgende CDA-leider. Maar een zeer grote uitslag tegen (alles boven de 60% tegenstemmers is in referenda-termen al enorm, maar 70% zal denkelijk nodig zijn deze wet in te doen slikken) kan eenvoudig niet genegeerd worden. En de gevestigde politiek begint te beseffen dat inlegvelletjes en met komma’s gewijzigde grondwetten hen niet in een gunstig daglicht stellen bij hun kiezers. Parlementaire vertegenwoordiging als systeem staat niet werkelijk ter discussie in Nederland, maar voortdurend negeren van wat duidelijk de volkswil is is vragen om moeilijkheden.

Het zou nog wel eens een leuk debat kunnen worden. Want dat sleepwet-referendum komt er aan: