Cromwell en de Engelse Civil War
Er zijn geen bitterder oorlogen dan burgeroorlogen. De Engelse Civil War is er een voorbeeld bij uitnemendheid van.
De Civil War is eigenlijk ook de laatste van de godsdienstoorlogen. 150 jaar eerder was er met de troonsbestijging van Hendrik VII een einde gekomen aan de Wars of the Roses (WotR), die minstens zozeer burgeroorlogen waren geweest als de Civil War zou zijn. Maar waar de WotR voornamelijk de adel troffen, met als gevolg dat de oude Engelse elite vrijwel werd uitgeroeid, was de Civil War een oorlog van allen tegen allen. Koning tegen volksvertegenwoordiging, volk tegen elite, protestant tegen katholiek. De scheidslijnen waren ergens exact, maar voor wie de tijd neemt zijn de lijnen desalniettemin duidelijk.
De Civil War was de laatste Europese oorlog waar het geloof zo’n dominante rol speelde in de partijkeuze, wat het sterkst tot uitdrukking kwam toen de oorlog zich uitbreidde naar Schotland (toen formeel een onafhankelijk koninkrijk) en Ierland, dat al sinds de Middeleeuwen door de Britse adel met wisselend succes werd gekoloniseerd. Aan die koloniserende adel was de Reformnatie goeddeels voorbij gegaan, zodat Ierland vrijwel geheel katholiek en koningsgezind bleek. Wat heel ongelukkig uitpakte toen in Engeland de protestante parliamentarians wonnen, en de koning zich in arren moede tot de Ierse onderdanen wendde in een desperate poging het tij te keren.