Het ware kwaad achter ideologische systemen is niet zozeer het nationalisme of wat dan ook van vergelijkbare strekking: het is het collectivisme dat het mogelijk maakt grote massa’s mensen op te jutten voor een verondersteld gemeenschappelijk goed doel.

Om eerst het woord fascisme uit de titel te geven wat het toekomt: het woord is in de moderne betekenis verworden tot een lege huls, een scheldwoord zonder inhoud. Fascisme betekent in de moderne betekenis niets anders dan een drang tot gewelddadigheid. Zo wordt het gehanteerd door de politieke activisten van beide zijden van het klassieke links-rechts spectrum en het is daarom zinloos geworden te proberen het anders te definiëren: het is met deze context al te zeer ingeburgerd in het politieke spraakgebruik.

Het woord dat rond de jaren tachtig hiervoor het meest werd gebruikt was totalitair, maar doordat ook het communisme – volkomen terecht – als totalitair werd betiteld raakte deze term in onbruik. Voornamelijk omdat het niet bruikbaar bleek voor de juiste beschuldigende impact. Dit valt weer terug te voeren op de intellectueel gevoelde noodzaak te bewijzen dat ‘links’ politiek goed was, en ‘rechts’ fout. Niet voor niets werd rond 1990 met verbazing geconstateerd dat ‘rechts’ met Frits Bolkestein een intellectueel bezat. Dat werd als schokkend ervaren, want een intellectueel moest vrijwel per definitie links zijn.

Maar hoe intellectueel is modern links? Welnu:

This is @TheDemocrats. There is nothing else you need to know. #GOP2018 pic.twitter.com/W6KpaYFql6

— James Woods (@RealJamesWoods) June 27, 2018

In 1 minuut ziet u een collectie gebeurtenissen van de afgelopen twee jaar voorbij flitsen. De grote gemene deler? De poging dit gedrag tot gezamenlijk belang te verheffen.

Collectivisme als politiek mechanisme is doodeng, want het brengt niet het beste in mensen naar boven, maar het slechtste. En een belangrijke reden dat het zo eng is, is dat het voorspelbaar is. Psychologie is geen exacte wetenschap, daarvoor zijn er teveel variabelen die in het menselijk handelen een rol spelen. Maar massapsychologie is de meest exacte variant onder de psychologische wetenschappen. In een massa mensen blijken individuele eigenschappen te verzwinden ten faveure van primaire collectieve instincten. Een goed e spreker is probleemloos in staat dat ten eigen bate te manipuleren, waarbij niet de exacte bewoordingen va belang zijn, maar de instinctieve herkenning door de massa van een geschetst vijandbeeld dat vernietigd dient te worden: you kill what you fear, and you fear what you don’t understand. Alleen deze wijsheid al is een indicatie dat collectivisme niet alleen anti-intellectueel is, maar ook van nature destructief.

Dat dat collectivisme niet alleen functioneert in een massa mensen, maar ook in grotere massa’s die eerder een kwestie van projectie zijn dan een reëel feit, laat de identificatie met ‘links’ momenteel zien. Met als dieptepunt – hoogtepunt zo u wilt – de moord op Pim Fortuyn en de weg daarheen. Door een nationale sfeer van naderende politieke rampspoed te creëren kwam er een proces op gang dat zich aan de waarneming van directe collectiviteit onttrok, maar er wel degelijk in wortelde. Dat de meeste politici die zich er aan schuldig maakten er zelf net zo goed in werden meegezogen toont hoogstens hun onbekwaamheid èn ongeschiktheid voor leiderschap. De politieke kudde wees de weg, en daarna was nog het wachten op iemand die voldoende was opgejut om de trekker over te halen. Uit alle verklaringen die Volkert van der Graaf direct na de moord aflegde spreekt deze collectief gebaseerde waanzin.

Dat betekent niet dat er geen ‘rechts’ politiek collectivisme bestaat, maar ook dat wordt nooit benoemd voor wat het is. Vaak heet het dan nationalisme, en ook de christendemocraten kunnen er op hun eigen wijze wat van. Maar hoe daar op wordt gereageerd is heel verschillend. Collectivisme is geen nationalisme, maar het kan een ondersteunende factor zijn.Nauwkeurige bestudering van het Russische en meest gangbare toont dat alle communistische systemen die zich binnen één staat ontwikkelden vroeg of laat richting nationalistische tendensen bewogen. ‘Wij tegen de rest van de wereld’ in zijn meest simpele vorm.

De wijze waarop de Schotse SNP zich manifesteert laat dat ook zien. Het is iets waar de meeste politicologen geen weg mee weten, en het daarom liever negeren. Vanuit de optiek van de 20e-eeuwse politicoloog is dat een soort contradictio in terminis. Dat het werkt maakt dat erger, en negeren is dan veiliger. Zo bleef het begrip collectivisme maar al te vaak buiten schot. Dat de rechtse econoom Hayek er in zijn beroemde The Road to Serfdom nog vanuit ging dat collectivisme en socialisme twee zijden van dezelfde medaille zijn maakte dat nog erger. Socialisme mag niet worden besmeurd omdat het in de ogen van veel mensen het goede belichaamt. De verbinding met collectivisme behoedde dat laatste begrip daarom voor een al te nauwkeurig onderzoek.

Om het nog wat ingewikkelder te maken: evenmin als het oorspronkelijke fascisme leidt collectivisme direct naar geweld, maar het is een weg die moeilijk zo niet vrijwel onmogelijk is te vermijden als men die richting eenmaal neemt. For the common good! Maar directe voordeeltjes voor een massa tenderen er toe niet meer dan tijdelijk te zijn. Ook dat is een bijverschijnsel van collectivistische systemen: zij stimuleren parasitisme door de minder bevlogenen en minder getalenteerden. Uiteindelijk is dat waar ze in vastlopen, maar zoiets neemt tijd. Maar wat een ellende hebben ze in die tijd niet aangericht!