Van tijd tot tijd een collectieve ontlading is sociaal een bittere noodzaak. Ook de westerse cultuur volgt daarin herkenbare paden.

Veel culturen hebben daarvoor een scala aan feesten en gedenkmomenten beschikbaar, niet zelden religieus van oorsprong. Bacchantenfeesten en Saturnalia klinken classici welbekend in de oren, carnaval kent iedereen wel. Vaak zijn dit omkeringsfeesten, waarbij de sociale orde op de hak genomen wordt ten einde de rest van het jaar het eigen juk wat minder diep zuchtend te kunnen dragen. Terugdenken aan het feest waarbij de gezagsdrager waarvan je zo’n last had als een wandelende spekrol werd verbeeldt schept lucht.

Calvinistisch Europa kent minder van dit soort feesten. Maar al te vaak is wat we hebben, gebaseerd op katholieke feesten waarvan de oorsprong ons grotendeels onbekend geworden is. Dat geeft vervolgens rare bij-effecten, zoals de commotie rond Sinterklaas (in Amsterdam werd zijn mijter ‘gemoderniseerd’) en Zwarte Piet (waarover het halve land nu in opstand is) maar al te zeer bewijst. Maar voor die commotie zijn ook andere, wel degelijk er mee verbonden redenen.

Eertijdse festiviteiten herkennen we niet meer, zo gewend zijn we aan hun bestaan en onze dagelijkse omgang er mee. Sport, en met name voetbal, was na WW2 in het weekend een uitlaatklep voor vooral de lagere sociale klassen, terwijl de beter gesitueerden dat beschaafder deden door een matineetje in theater of bioscoop. Allemaal voorbeelden van sociale ontladingen die pakweg 200 jaar geleden niet bestonden – ook omdat we er de tijd niet voor hadden in onze dagelijkse strijd om het bestaan. Verder dan zuipen in de kroeg na een lange werkdag kwamen maar weinigen. Het is wel nog steeds heel calvinistisch om een borrel te nemen – en dat te beschouwen als een uitspatting.

Maar voetbal kun je tegenwoordig 7 dagen per week bekijken, waarvan minstens de helft live terwijl ze gespeeld worden. Drank is overal voor een habbekrats beschikbaar. Leuk, echt, maar spannend is het allemaal niet meer, Er is gewoon teveel van.

Dat viel me ook op aan onderstaande video van een bekende live-registratie in Buenos Aires. Een collectieve ontlading met ruim 100.000 mensen tegelijk? De totale uitzinnigheid die bij jonge mensen hoort zie je er, maar ook dat het niet iets is waar je iedere week heen kunt. Ook, dat de omkering van de symbolen die de band toepast voor hen nog voldoende betekent om een reactie op te roepen. Speciaal de songs met een knipoog naar herkenbare christelijke symbolen werden nadrukkelijk ontvangen. In ons geseculariseerde land is het bespotten van christelijke symbolen vrijwel betekenisloos geworden, en het bespotten van islamitische symbolen is vrijwel tegelijkertijd taboe verklaard. Niet uit religieuze piëteit, maar uit een soort medelijden met die arme uitheemse gelovigen die het toch al zo zwaar hebben.

Dat over dat laatste derhalve een spanning oploopt wordt te weinig onderkend, want een collectieve ontlading is alleen zinvol als het gaat om iets dat ook betekenis heeft. Die ontkennen zal op termijn problemen gaan geven waarvoor de gebruikelijke surrogaten (waarvan ik er een aantal hierboven besprak) onvoldoende resultaat zullen geven.