Niemand bestrijdt dat er de laatste decennia maatschappelijk, technisch en economisch heel veel is veranderd. Dat betekent dat vlaggen tegenwoordig andere ladingen dekken. Maar veel zogenaamde wetenschappers lijken dat niet in de gaten te hebben, en schotelen ons dagelijks allerlei onzin voor. Ceteris paribus lijkt hen een te moeilijk begrip.

Migranten
Een warrige en betuttelende lezing door de vroegere PvdA-minister Jo Ritzen was voor mij de eyeopener. Hij beweerde dat er geen enkel verschil zou zijn tussen de Europese emigratie honderd jaar geleden naar Amerika en huidige migratie uit Afrika. Ritzen profeteerde dat Europa dankzij de nieuwkomers veel welvarender zou worden, net zoals indertijd in de VS gebeurde.

Hij en de meerderheid van het erudiete gezelschap in de zaal waren helemaal ontdaan toen ik zei dat hij wel gelijk had met zijn bewering dat het de migranten toen en nu vooral gaat om economische verbetering, maar dat alle overige omstandigheden fundamenteel verschillen, en er dus geen ceteris paribus is. Bijvoorbeeld anders dan de VS toen, is in Europa de primaire en basale secundaire sector minimaal; voor migranten die de laatste jaren naar Europa trekken is lichaamskracht geen pluspunt meer; in een economie waar de tertiaire en quartaire sector domineren is scholing het toverwoord.

Maar Ritzen is niet de enige met een onzinnig narratief over migratie. Een paar maanden geleden beweerde D66-coryfee In ’t Veld in de grote migratieconferentie in het Europees Parlement (waar mensen overigens niet met elkaar in debat gingen, doch slecht een kort statement mochten debiteren) dezelfde onzin, met een lyrisch betoogje over Ellis Island, zoals ook in haar boek staat.

Staatsschuld
En wat te denken van grafiekjes met de hoogte van de staatsschuld? Naar mijn mening kan, of beter kon, een verstandige overheid door het aangaan van schulden zonder de inflatie aan te wakkeren, in theorie heel nuttig bezig zijn; zeker als die schuld later in een verstandig tempo ook weer wordt afgelost. Maar de staatsschuld van nu is niet die van vijftig jaar geleden: vroeger was het ‘broekzak-vestzak’: het schatkistpapier kwam toen vooral in handen van Nederlandse banken, van Nederlandse institutionele beleggers en van andere ingezeten. Dus de betaalde rente bleef in ons land en deed zelfs heilzaam multiplier werk in onze economie. Tegenwoordig komen staatsleningen vaak in buitenlandse handen terecht en verdwijnt de rentebetaling dus ook over de grens. Dat is dus per saldo anders dan vroeger een verliespost voor ons Nederlanders. En daarom lijkt iedere verhoging van de staatsschuld tegenwoordig mij veel bezwaarlijker dan vroeger. En dus is er geen ceteris paribus en dus is de presentatie van cijfers over de staatsschuld misleidend.

Bejaarden
Het feit dat de top van de bevolkingspiramide in westerse landen door de vergrijzing van de geboortegolf wat breder is dan voordien, doet sommige beleidsmakers vrezen dat de vergrijzing een financieel probleem voor ons land zou zijn.

Dat zou zo zijn als de rol van de bejaarde nog dezelfde zou zijn. Maar ook hier is er geen ceteris paribus:
De bejaarde van nu lijkt namelijk niet zozeer op de bejaarde van vijftig jaar geleden, doch veeleer op de huisvrouw van toen: in de jaren zeventig leerden steeds meer meisjes door, maar zodra ze trouwden hielden ze op met werken. De discussie toen was of dit geen weggegooid geld was? Nee, was de conclusie, vrouwen die niet werken, brengen het geleerde in in het informele circuit. Thuis houden ze zich weliswaar bezig met de opvoeding van de kinderen, maar in hun vrije tijd zetten ze zich in in allerlei bestuursfuncties in de wijk, de sportvereniging, of doen sociaal-maatschappelijk vrijwilligerswerk of mantelzorg.

In ons land kon men in de vorige eeuw met een heel gezin rondkomen van een eenvoudig salaris zoals bijvoorbeeld van een postbode. En als de vrouw niet werkte hoefde de man minder belasting te betalen. Tegenwoordig kan een gezin niet meer rondkomen met één salaris en sinds de vrouw moet werken zijn haar taken overgenomen door de bejaarden. Zij passen nu op de kinderen, zij doen mantelzorg, zij zijn actief op de voetbalclub, het bestuur van de flatvereniging en bij het gratis begeleiden van inburgeraars.

De bejaarde van nu lijkt dus meer op de huisvrouw van toen dan op de bejaarde van vroeger. En dus geeft het ook geen pas de bejaarde te zien als een kostenpost, zij zijn namelijk momenteel de onmisbare radertjes die onze maatschappij nog bij elkaar houden. En de kosten van de pensioenen? Dat valt wel mee: tien of vijftien jaar AOW is heel wat minder dan de aanrechtsubsidie die huisvrouwen vroeger gedurende soms bijna 50 jaar ontvingen.

Klimaat
Wie meent dat temperatuur en neerslag over de afgelopen honderd jaar nauwkeurig zijn gedocumenteerd en daar dan conclusies aan verbindt, is op zijn minst buitengewoon naïef. Afgezien van de vraag of het tegenwoordig met al die elektronica even nauwkeurig is als men pretendeert, weet iedereen dat die metertjes in de loop der jaren nog al eens zijn verhuisd wegens oprukkende bebouwing en dan in een ander microklimaatje belandden, qua warmte absorberende bodem, luchtstroming, of opwarming door een door koelwater opwarmende rivier.

En zoals ik op school leerde: bij slecht weer blijft de metertjes-controleur gewoon thuis bij de kachel zitten en noteert de waarden die hij vermoedt. En dat maakt allemaal heel veel uit als er beleidsmakers zijn die menen dat men aan een graad zogenaamde klimaatopwarming allerlei dure en onaangename consequenties zou moeten verbinden voor de burger. Kortom ook in de klimaatsector leiden cijfertjes een eigen leven en ook hier is geen ceteris paribus.

Onderwijs
En hoeveel hoger opgeleid dan vroeger zijn we als weliswaar steeds meer mensen een universitair diploma hebben, maar de studie korter duurt, er steeds meer pretstudies zijn waar geen academisch verstand voor nodig is? Alom wordt er geklaagd over gebrek aan algemene ontwikkeling en taalvaardigheid van de jongelui. Maar worden dan geen appels met peren vergeleken, omdat ook hier ceteris paribus verdwenen is.

CBS
En dan tot slot nog al die CBS-statistiekjes over ons mensen: gewicht, lengte, ziektes, criminaliteit, vakantie enzovoort. Wat zijn die statistiekjes nog waard als de bevolking is aangevuld met mensen met een andere fysiek-genetische aanleg en andere culturele voorkeuren? Er valt niets meer te vergelijken, er valt geen met zijn allen bereikte vooruitgang meer te constateren, want er is geen ceteris paribus meer.

Conclusie
Onze wereld is in een paar decennia helemaal veranderd. Ceteris paribus bestaat niet meer. Daarom worden statistieken steeds minder betrouwbaar, en misleiden de beleidsmakers.

---

Dit artikel verscheen eerder op Polderland