Het vertrek van Benedictus XVI gisteren was een complete verrassing. Ik zag toen ik in de loop van de ochtend eens op twitter keek allerlei berichten en speculaties over een conclaaf, en dacht logischerwijs: de paus is dood. Maar nee, hij had slechts zijn abdicatie aangekondigd.

Dat een paus abdiceert is verbazingwekkend. De precedenten zijn heel beperkt, en in de Middeleeuwen had men in de enkele voorkomende gevallen prompt het probleem wat te doen met de aftredende kerkvorst? Zo lang hij praten kan – en dat ook doet – is hij een potentieel struikelblok voor zijn opvolger. Daar wisten middeleeuwers wel raad mee. Het  Katholiek Nieuwsblad vond zelfs 4 pausen die terugtraden, waaronder een bijzonder obscure in het jaar 235, juist toen keizer Decius weer eens een christenvervolging inzette. Misschien niet zo’n goed voorbeeld wellicht. Met de overige drie liep het niet goed af: ze werden afgezet of zelfs vermoord, al schrijft Wikipedia daar vergoelijkend over.

Dat wij in Nederland gewend zijn aan abdicaties – dankzij drie achtereenvolgende koninginnen – is uitzonderlijk, maar daar zijn steeds uitstekende redenen voor geweest. Wilhelmina moest wel aftreden, aangezien zij door te weigeren te tekenen voor de onafhankelijkheid van Indonesië dreigde een constitutionele crisis te veroorzaken. Juliana was reeds dementerende toen zij in 1980 aftrad. Haar directe omgeving wist haar tot aftreden te bewegen, wat maar goed was ook, want een langdurig regentschap voor een monarch die niet langer in staat is – of ooit nog zal zijn – haar verplichtingen te vervullen dient geen doel.

De recente aankondiging van Beatrix is van hetzelfde laken een pak: de Majesteit heeft door onhandig manoeuvreren de politiek volledig van zich vervreemd, zodanig zelfs dat een nieuw conflict het voortbestaan van de monarchie zou kunnen bedreigen. In die context moet haar aftreden dan ook worden gezien: een vanuit dynastiek opzicht laatste verstandige daad, na een op de keper genomen mislukt koningschap.

Het aftreden van Benedictus XVI is van een andere orde. De laatste jaren van de vorige paus waren geen fraai schouwspel, maar wie het gehele college van kardinalen onder de loupe neemt komt wel meer gevallen van vergevorderd verval tegen. In één van de berichten die ik ‘s middags langs zag komen, stond onder de foto van Benedictus de tekst: not one of the great popes. Typisch een gevalletje van een klaarliggende necrologie zoals alle kranten die met stapels van belangrijke personen gereed hebben.

Inderdaad is Benedictus in zijn pontificaat tot op heden inderdaad geen groot paus gebleken. Sowieso zijn er maar weinig pausen getooid met de toevoeging ‘de Grote’. Maar met zijn aftreden heeft hij naar mijn gevoelen in ieder geval bewezen een zekere grootheid van gedachten te hebben. Het was hem fysiek aan te zien dat hij aftakelde. Dat hij zich daarbij bewust was dat het beter kon èn moest, en dat hij voor het belang van de katholieke kerk een sta-in-de-weg aan het worden was, getuigt zowel van moed als realiteitszin.

Ook in relatief kleine dingen is soms grootsheid te bespeuren. Van mij mogen ze de katholieke kerk morgen opheffen, maar voor de stap van Benedictus heb ik uitgesproken veel respect.

En overigens vind ook ik dat u moet tekenen voor een referendum tegen meer EU.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.