Het misbaar dat begin deze week ontstond om het essay dat Thierry Baudet in een Amerikaans tijdschrift publiceerde over Houellebecq was interessant maar niet wat ik graag zie. Maar ook op het essay zelf is wel een en ander aan te merken.

Allereerst was het misbaar onterecht omdat Baudet niets bepleit, maar wel zaken constateert. Het grootste deel van het kuddevolk dat zo tekeer ging had het dan ook niet gelezen, maar ging af op de beschuldigingen die via BNN/VARA-haatsite Joop.nl de wereld in kwamen. Daarmee werd deze farce gewoon koddig. Een kudde collectivistes die schreeuwend te keer ging tegen de conclusie dat het individualisme van de moderne maatschappij de mens ongelukkig maakt? Ze hadden het niet gelezen, en wisten slecht dat het slecht was, want Baudet.

Terwijl er best wat bezwaren tegen het door Baudet geschrevene in te brengen vallen.

Maar niet door te beweren dat de moderne maatschappij vergaat als de verworvenheden van het feminisme teloor gaan. Wie nauwkeurig las moet erkennen dat de ingebakken voorspelling dat onze maatschappij naar het randje wankelt moeilijk tegen te spreken valt. Dat met de val van onze maatschappij ook het feminisme het loodje zal leggen lijkt me een uitgemaakte zaak – ook indien het feminisme er volkomen onschuldig aan zou zijn. Wat eigenlijk geen erg interessante vraag is, aangezien niemand van de dames de enige logische conclusie trok: dat wie zijn cultuur in stand wil houden zich voortplanten moet.

Omdat dat nu eigenlijk is wat Baudet bepleitte? Kinnesinne is nooit een goed argument, maar als het met emotie gebracht wordt is het al beter? De progressieve dames die hier uit de bocht vlogen kunnen zich gaan schamen. Voor hen geldt, dat zij die hun eigen verworvenheden niet doorgeven willen, geen ware feministen zijn. Dat Baudet te beleefd was dat er aan te verbinden zal ongetwijfeld mede liggen aan de nadering van de verkiezingen gisteren. En op zich is hij geen onvriendelijk mens.

Ik wel.

Zo zou ik de dames willen toevoegen: wat stelt Baudet voor om u de keuken weer in te jagen? De man geeft een analyse, maar die is geen basis voor een maatschappelijk offensief. Dat zou ook zinloos zijn, en als illustratie geef ik u graag het voorbeeld mee van de (eerste) Romeinse keizer Augustus, die onvermoeibaar streed tegen het maatschappelijk verval dat hij overal om zich heen constateerde. Om uiteindelijk schaakmat te worden gezet door zijn enige dochter Julia, die er mede uit ongeluk over zijn dynastiek-politieke daden een uiterst losbandig leven op na hield – naar de normen van Augustus in ieder geval. Moraal afdwingen met de zweep is een zinloos parcours, en zelfs als het lukt zal het leiden tot breed en diep maatschappelijk ongeluk.

Maar Baudet concludeert in het essay slechts dat de aandacht voor het ongeluk dat de moderne maatschappij de individualisten daarbinnen heeft gebracht, structureel kenmerkend is voor het werk van Houellebecq. Die conclusie kun je overigens inderdaad één op één vertalen naar het literaire werk van Baudet zelf. Voorwaardelijke liefde toont precies datzelfde thema. Ironisch is natuurlijk dat dat een nogal persoonlijke observatie is, al valt er best iets voor te zeggen in algemene zin. Maar zijn collectivistische maatschappijstructuren een garantie voor meer geluk? Ik noem slechts even de gebroken zielen die (na 1850) door de collectivistische dwang van het katholicisme in Nederland in het zuiden des lands konden ontstaan. Die een deken van misbruik en sociale terreur legde die door een verstikkende mantel van collectief beter weten onder de pet gehouden werd. Ook dat is collectivisme, en geef mij dan liever het ongelukkige van het individu dat zich geen raad weet in zijn drang om zich voldoende aan alle voorradige kicks te laven, zonder ooit bevrediging te vinden.

Zo bekeken is het ultiem bevredigde lid van een collectief-gerichte maatschappij de mens die stiekem en onbetrapt zondigt tegen de maatschappelijke regels. Die regels limiteren de misdadigheid, maar het principe van onwaarachtigheid houdt dat overeind. En ook daar zien we een progressie van kleine deviaties naar het grotere werk. Het kost alleen wat langer om uit te komen, en velen zijn door de dood achterhaald eer men ze ter verantwoording roepen kan. Die individuen hebben zo een betere kans tot geluk, maar wat als het gaat over de maatschappij als geheel? Schijn bedriegt, en onder ieder oppervlak gebeurt meer dan we weten willen. Kan èn zal!

Dat diepe wateren stille gronden hebben is niet alleen spreekwoordelijk waar, maar herbergt ook een diepere wijsheid: dat het genot van het verborgene zowel versterkend werkt als dat het moreel degenereert. In feite is dat het verwijt dat Baudet ook de individuele maatschappij maakt, maar alleen de degeneratie van de rechtsspraak heeft er deel aan dat het systeem rammelt en op die wijze het ongeluk van veel individuen eerder aanjaagt dan dat het er balsem op legt in geval van aberraties. Dat rechters te veel rekening houden met individuele omstandigheden is derhalve een vorm van collectief falen, maar heeft met individualisme an sich niets van doen.

Gelukkig worden is een kwestie van opvoeding, durf ik te beweren. Dat het in de moderne maatschappij velen aan de juiste opvoeding ontbreekt is geen gewaagde stelling. Wat er aan te doen is veel ingewikkelder, want exacte richtlijnen zijn niet te geven. Niet in het minst doordat ieder kind anders is – een observatie die ware collectivisten zowel haten als ontkennen. Mij lijkt de belangrijkste kwaliteit om gelukkig te worden het vermogen het leven te nemen als het komt, en te pogen het goede te doen. Maar aangezien dat in directe tegenspraak is met de sociale verplichting van vooruitgang, en de eis dat je je gelijkwaardig met iedereen volledig ontplooien kunt, zie ik niet goed hoe je dat in een opvoeding moet bewerkstelligen. Ook al niet omdat de meeste ouders als opvoeders op diverse punten falen, en dat ze dat niet kwalijk te nemen valt. Al was het maar omdat goede voorbeelden zo zeldzaam zijn, en maar al te vaak ook nog verkeerd worden ingeschat als je denkt er een te hebben gevonden.

Houellebecq en ik begrijpen elkaar beter dan dat Thierry Baudet ons snapt – het zal de leeftijd wel zijn.