De dood van Bas van Wijk maakt klip en klaar dat een rechtshervorming in Nederland broodnodig is. Ons recht is hier nu niet op bedacht.

Het Nederlandse strafrecht is gebaseerd op de individuele verantwoordelijkheid van een dader. In een enkel geval wordt daarbij samenwerking in bendeverband als straf verzwarend element bij betrokken. Dit komt echter eerder in het spel als naar mening van het OM de bestaande wetgeving te weinig resultaat zal opleveren dan dat het een structureel element van de rechtstoemeting is.

Zie bijvoorbeeld hierboven, en bedenk wat hier staat: de hoofdverdachte heeft bekend, zodat de rest van zijn matties nu kan worden vrijgelaten. Hoe werkt dit soort dingen in de praktijk? Een groep gaat op pad, waarbij vanuit het OM gezien de vraag wordt of het een troep hyena’s was die toevallig een slachtoffer maakte, of een gerichte poging Bas van Wijk te grazen te nemen. Alles wijst op het laatste – behalve dat van die troep hyena’s.

En daarom gaat de rest van deze troep hyena’s nu vrijuit. Er is een dader bepaald, die de daden van de hele groep zal verantwoorden. Want dàt is bij troepen als deze het perspectief, als je er zo over na denken wilt. Er is hier een groepsverantwoordelijkheid die niet geadresseerd wordt want daar kan ons rechtssysteem niets mee.

Feitelijk is dat een gebrek, en dat moeten we onder ogen zien. Wetgeving die dat repareert zal niet eenvoudig samen te stellen zijn, al lijkt mij dat om te beginnen groepsdaden als het ernstiger feit zouden dienen te prevaleren bij de vervolging. Want dat het individu ook een eigen verantwoordelijkheid heeft bij de keuzes tot welke groep het behoren wil, wordt thans genegeerd.

Maar dat sommige leden van een groep waarvoor gekozen is een individu mee kunnen sleuren in zaken waar een verstandig mens verre van blijft wordt zoals het nu is buiten iedere beschouwing gehouden. Want wat gebeurt nu? Hoe gaat dit verder??

Drie van de vier verdachten die vastzaten vanwege de dood van de 24-jarige Bas van Wijk, zijn vrijgelaten. Er is onvoldoende bewijs om hen langer vast te houden, bevestigen twee advocaten van de mannen.

Deugen doet het niet.

“Het was een eenmansactie van de schutter”, zegt advocaat Cem Polat, die een 19-jarige verdachte bijstaat. Zijn cliënt zou een kennis zijn van de hoofdverdachte, die nog wel vastzit.

En iedereen voelt dat aan zijn water. Want hoe zit het?

… volgens advocaat Willem van Vliet. “De vermeende schutter en mijn cliënt kennen elkaar wel. Hij was onderdeel van de groep van de schutter.”

Als groepsgedrag lijdt tot excessen, is een veroordeling op indivudele basis niet eens altijd mogelijk, zo leert de praktijk. En een veroordeling op groepsgedrag, daar doen we in ons land niet aan. De scooterslachtoffers in Nijmegen enige jaren geleden – waarbij niet kon worden bepaald wie hoofdverantwoordelijk was voor de dode die twee jongens op hun vlucht voor de politie maakten, is het voorbeeld par example. Men heeft het uiteindelijk via een omweg weten aan te pakken, maar het duurde jaren eer men zo ver was.

En nog steeds heeft men er geen structurele aanpak voor. Daden die herkenbaar voortkomen uit in commissie gepleegd gedrag zouden allereerst alle leden van de betreffende groep moeten worden aangerekend, om vervolgens te differentiëren naar de daadwerkelijke daad. De politie nu is al blij als ze één dader kan aanwijzen. En dat is niet anders dan dweilen met de kraan open.

---

Meer over de moord op Bas van Wijk vindt u hier.