Frans Groenendijk bespreekt een aantal minder bekende elementen over wapenbezit in Nederland, en de regels daarvoor.

Al meer dan een half jaar organiseert het Forum voor Democratie elke woensdag een lezing. Vaak leerzaam, soms inspirerend zelfs. En er komt interessant publiek. De bijeenkomsten zijn lekker kort (van 18.00 uur tot 20.00 uur). Onontkoombaar nadeel daarvan is dat er niet veel ruimte is voor discussie. Dat nadeel is niet altijd even groot. Woensdag over een week geeft Yernaz Ramautarsing een lezing over een thema dat èn actueel is èn de gemoederen sterk kan verhitten: “verruimd legaal wapenbezit”. Het nadeel van beperkte discussie is dan groter. Bovendien zou het onaangenaam uit de hand kunnen lopen. Ik hoop dat onderstaande bijdrage helpt om die beide nadelen te verkleinen. Het onderwerp is er belangrijk genoeg voor.

Een schandalige overweging
De aankondiging is opvallend terughoudend en vaag. Hij komt op mij zelfs een beetje bangig over: “De spreker zal beargumenteren waarom we legaal wapenbezit in Nederland zouden moeten overwegen”. Zouden moeten overwegen? Ook de spreker zelf is er dus nog niet uit? Hij gaat geen voorstellen doen in die richting?

Direct onder de aankondiging op Facebook staat een betoog van iemand die deze voorzichtige suggestie al schandalig lijkt te vinden. Hij laat weten niet te komen, en benadrukt zijn afschuw van de voorzichtige suggestie met de mededeling dat hij beslist geen 5 euro over heeft voor het bijwonen van de lezing. Deze en vergelijkbare reacties doen denken aan bijdragen aan het ‘klimaatdebat’ die zonder veel chargeren kunnen worden samengevat als ‘hierover bestaat consensus’: de ‘beleefde’ versie voor ‘houd je bek’. Er zit een dosis hysterie in. Vaak in de vorm van een op Nederland geprojecteerde, vaak gekleurde, weergave van de werkelijkheid in de USA, die wordt gebruikt om elke discussie af te wijzen. Hysterie maakt een zinnige uitwisseling onmogelijk.

De kans op uit de hand lopen van het gesprek is bovendien extra groot door een aspect van de achtergrond van de spreker: zijn affiniteit met het libertarische gedachtegoed. Enkele jaren geleden schreef ik al eens een kritiek op die partij, waarbij ik geen fluwelen, zelfs geen boks handschoenen droeg. Ook de kwestie Tristan van der Vlis kwam toen langs: de gestoorde jongeman die in april 2011 voor een bloedbad zorgde in Alphen aan de Rijn. Voor de wapens die hij gebruikte om zes volstrekt willekeurige mensen te vermoorden en twintig anderen te verwonden, had hij in 2011 een vergunning. Ondanks zelfmoordpogingen, eerdere (gedwongen) ziekenhuisopnames in verband daarmee en betrokkenheid bij schietincidenten – reeds op zijn 16e – en na een eerdere weigering van een vergunning.

De Libertarische Partij zegt dat je niet eens moet proberen om te voorkomen dat zeer onvolwassen, zeer instabiele mensen wapens in handen krijgen: wanneer je bent doodgeschoten kan je familie gewoon een schadevergoeding eisen. Ik ga ervan uit dat Yernaz met zijn lezing niet binnen dit kader van die onvolwassen, onverantwoordelijke cultuur van debatwedstrijden zal blijven. (voor de fijnproevers: ja, ik doe hier een soort omgekeerde stroman.) Met deze kwesties van hysterie en studentikoze onverantwoordelijkheid even achter de rug, kunnen we de zaken serieus onder de loep nemen. Daarmee bedoel ik: inclusief het serieus nemen van het soort wantrouwen dat leeft bij mensen zoals Yernaz en het serieus nemen van de Europese realiteit na ‘#MerkelsKeulen’.

(Zelf)verdediging zonder landsgrenzen
Ik bekeek de officiële circulaire over wapenbezit (versie 2015), twee onderzoeksrapporten die naar aanleiding van het bloedbad werden opgesteld (door de Onderzoeksraad voor Veiligheid en door de Inspectie voor de Volksgezondheid) en het een en ander aan nieuwsberichten en openbare discussies. En ik verbaasde me: bij gebrek aan woorden om een voldoende vergrotende trap te beschrijven, druk ik me maar eufemistisch uit. Die drie officiële stukken vertoonden een toch nog tamelijk onverwachte en ietwat verontrustende overeenkomst: ze lijken doordrenkt van de hartstochtelijke wens om niet daadkrachtig over te komen. Bij het doorbladeren van de 90 pagina’s tellende Circulaire Wapens en Munitie werd mijn aandacht direct getrokken door een passage over de verplichtingen die gelden voor bezitters van Kalashnikovs! Daar zijn er dus zoveel van in Nederland dat daarover aparte regels zijn opgesteld?! Ook de formulering doet hier en daar ronduit absurd aan. Een voorbeeld:

Opgemerkt wordt dat sprake is van transformeren van vuurwapens indien een handeling wordt uitgevoerd zoals beschreven in bijlage II van de RWM of voor zover de werking of de uitwerking van het wapen of de munitie wordt gewijzigd of de omvang van de onderdelen van wezenlijke aard worden gewijzigd. Daarbij kan het om zowel machinale als niet-machinale bewerking gaan. Het wisselen van onderdelen of het aanbrengen van optische hulpmiddelen valt niet onder het begrip transformeren.

In combinatie met hoofdstuktitels en allerlei formuleringen denk je even een document in handen te hebben dat niets met de situatie in Nederland te maken kan hebben. Dat is vooral het gevolg van de mate van detaillering in een aantal artikelen en bijlages. Bijlage C lijkt wel opgesteld als uitdaging aan kwaadwillenden om via het op sluwe wijze voldoen aan de letterlijke tekst, de bedoeling van de onderliggende wetgeving te omzeilen.

We leven in een tijd waarin in razend tempo de twijfel groeit aan de politieke wil en aan het vermogen van politie en leger om de bevolking te beschermen, meer in het bijzonder vrouwen, kinderen en (hoog)bejaarden. Het enige deel van de circulaire dat daarover zou kunnen/moeten gaan, vinden we onder het kopje ‘Zelfverdediging’, te vinden op blz 70 en 71. In tegenstelling tot het grootste deel van de circulaire, is dit deel juist in zéér algemene termen geformuleerd, afgezien van het stukje over Piraterij – zeg maar: Somalië – dat meer dan de helft van dit hoofdstukje beslaat.

Dit is niet heel verrassend. Ik voer dit ook niet aan om te bewijzen dat de wetgeving op dit punt niet deugt. Evengoed is de constatering dat dit onderdeel zeer beslist niet is toegesneden op een situatie van oorlog – een situatie waarin we ons volgens onze minister-president op oneven dagen van de maand toch bevinden! – van niet te overschatten belang. Met de Islamitische Staat, weet u nog? Die ‘entiteit’ die in Den Haag van de burgemeester optochten mag organiseren, zonder dat de deelnemers ervan uitgeschakeld of zelfs maar tot krijgsgevangenen worden gemaakt. Oorlogen worden niet gewonnen via de regels die gelden in een rechtsstaat die die naam waardig is.

De cijfers zijn in overeenstemming met de toon van het gedeelte over zelfverdediging: in 2011 hadden meer dan 60.000 mensen een wapenvergunning; slechts 29 daarvan met het oog op zelfverdediging! Het duurde even tot ten volle tot me doordrong wat het lezen van de circulaire tot zo’n surrealistische ervaring maakte. Door de absurde detaillering verlies je uit het oog dat de tekst eigenlijk uitsluitend bedoeld lijkt om mogelijke conflictjes tussen de overheid en burgers die géén kwaad in de zin hebben, snel en efficiënt te kunnen beslechten.

Het gaat bijvoorbeeld over “civiele contractspartijen, voor zover deze door de Minister van Defensie zijn belast met het vervoer van wapens en munitie” of over “ontheffing verlenen op grond van artikel 4 van de WWM, bijvoorbeeld ten behoeve van re-enactment (het nabootsen van historische veldslagen), .. ” En om schietverenigingen en jagers natuurlijk. Dat heeft iets moois, iets idyllisch’ bijna. Het staat echter in vreemd contrast met het gegeven dat de grootste gevaren verbonden zijn aan illegaal wapenbezit in combinatie met het gegeven dat reeds vele jaren de heersende politiek het niet bewaken van de landsgrenzen tot een van de hoekstenen van haar beleid heeft gemaakt. Volgens het genoemde rapport van de Onderzoeksraad (pdf) zijn er in ons land naar schatting circa 40.500 illegale wapens. Dat is in de zelfde orde van grootte als het aantal legale. Hoe ze die schatting kunnen geven op de 500 nauwkeurig is me overigens een raadsel.

In de periode 1999-2009 werden in ons land (exclusief ongelukken en zelfmoorden) 585 mensen met illegale wapens vermoord. In de zelfde periode vielen er 14 doden door legale wapens. Ruim veertig keer zoveel mensen werden gedood met illegale als met legale wapens. In 2011 daalde die factor door het bloedbad van Alphen a/d Rijn ineens naar slechts tien keer zoveel.
Ja, ik ben er me van bewust dat ik nog niets gezegd heb over ‘verruiming van legaal wapenbezit’: de cartoon weerspiegelt niet mijn visie. De tekst hieronder over de reactie op ‘Alphen a//d Rijn’ ook nog niet.

Het privacy belang van een dode moordenaar
Aan het rapport (pdf) van de Inspectie voor de Volksgezondheid over ‘Alphen a/d Rijn maak ik heel weinig woorden vuil. Op blz 7 van het rapport zelf lezen we:

De ouders hebben zich vanaf 2004 ernstig zorgen gemaakt over hun zoon. Gedurende de gedwongen opname in 2006 maar ook daarna hebben de ouders regelmatig hun zorgen over hem bij de hulpverleners van de GGZ geuit. In oktober 2008 hebben de ouders hun zorgen over het aanvragen van een wapenverlof door hun zoon met de GGZ-hulpverleners besproken. Deze zagen, met beroep op hun beroepsgeheim, onvoldoende mogelijkheden om de politie te informeren. (…) In het gesprek met de ouders is naar voren gekomen dat zij eind 2008 hun zorgen over de aanvraag van V. van een wapenverlof hebben besproken met de GGZ- hulpverlening. Toen zij zich voor het voldongen feit zagen geplaatst dat het wapenverlof, tegen hun verwachting in, toch was afgegeven aan V. is dit door hen verder niet meer ter sprake gebracht in gesprekken met hulpverleners.

In de conclusies, op blz 15, staat echter:

Ook de ouders hebben verklaard dat er geen aanleiding was voor speciale zorgen over hun zoon. Het bezit van een vuurwapen was bij de hulpverleners niet bekend.

Bizar.

Wel staat verderop nog dat de indruk is ontstaan “dat het behandelaanbod grotendeels werd bepaald door de vragen en klachten van de patiënt. Bij ernstiger psychiatrische stoornissen zoals in deze casus, is een meer actieve bemoeizorg, huisbezoek en doorvragen op kritische factoren aangewezen.” Het rapport zelf vermeldt overigens niet wie het heeft opgesteld.

Het andere onderzoeksrapport (pdf), getiteld ‘Wapenbezit door sportschutters’ bevat veel interessante achtergrondinformatie en feiten. Zo wordt Nederland vergeleken met België, Duitsland, Noorwegen en Finland. In Finland zijn maar liefst 1,6 miljoen vergunningen afgegeven. Burgers hebben 250.000 handvuurwapens maar er zijn ook nog eens 300.000 jagers in het land. Per miljoen inwoners telt het land dus zeker 20 keer zoveel vuurwapens als Nederland. Het aantal moorden met vuurwapens ligt ook hoger. Echter geen 20 keer maar ongeveer twee keer. De slachtpartij in Noorwegen door het monster van Utoya – met legale wapens! – heeft niet geleid tot aanpassing van de wetgeving. De belangrijkste aanbeveling – het omdraaien van de bewijslast, de aanvrager moet aantonen dat hij/zij stabiel genoeg is – is min of meer overgenomen door de minister (pdf)

Het wordt niet in die woorden gesteld, maar de belangrijkste vaststelling in het rapport is eigenlijk dat met 28.000 sportschutters het aantal moorden met legale wapens eigenlijk niet zo hoog is. Die insteek zie ik terug in het ontbreken van een voorstel om een een einde te maken aan de vrijstellingsmogelijkheid voor ‘schietsport’, dat het zelfs niet als mogelijkheid wordt geopperd! Wat ook niet geopperd wordt is een (meer) openbaar register van wapenbezitters, in ieder geval te raadplegen door mensen uit GGZ. En waarom niet door iedereen? Bij bedreiging met woorden zou je willen weten of die persoon een wapenvergunning heeft: dan weet je wanneer aangifte doen zeker geboden is.

Uit betrouwbare bron vernam ik dat het zelfs bij de politie geen standaardprocedure is om van een bedreiger na te gaan of die misschien een legaal wapen heeft.
Ik denk aan dat soort dingen wanneer ik schrijf over het niet uitstralen van daadkracht. Nog ergerlijker is het schofferen van de slachtoffers en nabestaanden van ‘Alphen a/d Rijn’. Ze vroegen om openbaarmaking van het rapport over de geestelijke gezondheid van de gestoorde moordenaar. Dat werd ook in hoger beroep afgewezen. Vooral de reden die daarvoor gegeven werd, was schandalig: de privacy van de – dode! – moordenaar. Ik kan er nog boos over worden maar het heeft weinig te maken met terugdringen of verruimen van de mogelijkheid van legaal wapenbezit.

Amerika
In de VS vallen jaarlijks zo’n 30.000 doden door vuurwapens; 20.000 daarvan betreffen zelfmoorden! In Nederland gaat het om ruim 50 moorden. Omgerekend naar de omvang van de bevolking is dat meer dan 10 keer zoveel als in de VS. Ook in elke individuele staat is dat aantal groter dan in Nederland. Bijna de helft van de Amerikaanse staten telde in 2012 echter minder moorden per 100.000 inwoners dan Aruba en in geen enkele Amerikaanse staat werden in 2012 zoveel moorden gepleegd als in Groenland of Nigeria. Sterker nog: er zijn meer landen waar het aantal moorden hoger ligt dan in de VS dan lager. Zie de afbeelding:

Bovendien wordt in de VS een groter deel van alle moorden gepleegd met een vuurwapen dan in Nederland: ruim 60% tegen bijna 40%. Amerikaanse pro-wapen hysterici weten die 60% te verdraaien tot “You are more likely to be killed by hands and feet than by a shotgun or rifle”. Ze laten de dodelijke slachtoffers door handwapens gewoon weg! Maar er is in de VS ook hysterie van de andere kant: Mediamatters citeert Bloomberg News, dat glashard beweert dat het Amerikaanse aantal ‘doden door wapens’ spoedig (!) het aantal doden door auto-ongelukken zal overstijgen want “auto-related deaths are falling and gun fatalities are rising”. Zou het? Het aantal verkeersdoden is nu nog meer dan tien keer zo groot als het aantal vuurwapendoden, zelfmoorden niet meegerekend zelfs 40 keer. In de vergelijking tussen de VS en Nederland moet beslist ook een rol spelen dat liquidaties in de criminele sfeer vrijwel altijd uitgevoerd worden met een vuurwapen, maar dat deze in ons land – anders dan in de VS – nog steeds slechts een fractie vormen van het totaal aantal moorden.

Verstandige taal en de omissie van Obama
Een paar dagen geleden hield de Amerikaanse president een bijzondere persconferentie over het onderwerp ‘Common-Sense Gun Safety Reform’. Hij kwam met heel wat verstandige regels. Ik citeer er een paar:

Just as we don’t prevent all traffic accidents but we take steps to try to reduce traffic accidents. (…) As Ronald Reagan once said, if mandatory background checks could save more lives, “it would be well worth making it the law of the land.” (…)
Number one, anybody in the business of selling firearms must get a license and conduct background checks, or be subject to criminal prosecutions.  It doesn’t matter whether you’re doing it over the Internet or at a gun show.  It’s not where you do it, but what you do. (…) We’re working with advocates to protect victims of domestic abuse from gun violence, where too often where too often, people are not getting the protection that they need. (…) But the truth is, is that nearly two in three gun deaths are from suicides. So a lot of our work is to prevent people from hurting themselves. (…) Number four, we’re going to boost gun safety technology. Today, many gun injuries and deaths are the result of legal guns that were stolen or misused or discharged accidentally. In 2013 alone, more than 500 people lost their lives to gun accidents –- and that includes 30 children younger than five years old. In the greatest, most technologically advanced nation on Earth, there is no reason for this.  (…)

Overheersend in zijn verhaal was dat hij beslist niet tegen ‘the second amendment’ wenst in te gaan en controle en registratie van bezitters centraal stelt. Heel slim ging hij uitgebreid in op de schietpartij in Tucson waarbij een gestoorde man een Democratisch lid van het Huis van Afgevaardigden, Gabby Giffords, neerschoot. Ze overleefde het maar de man vermoordde wel zes anderen. Nog slimmer was om niets te zeggen over Joseph Zamudio. Deze burger droeg legaal een wapen, rende naar de schutter maar kwam net iets te laat om te schieten, maar hielp wel mee met het overmeesteren van de moordenaar. Omstanders namen hem zonder gebruik van wapens te grazen, waarbij een cruciale rol vervuld werd door een 61-jarige vrouw.
Er worden levens gered door het optreden van gewapende burgers maar dit aantal is gering. Het is met name gering in situaties waarin het niet om een dief of rover gaat maar zo’n gestoorde die zoveel mogelijk mensen wil doodmaken.

Ik moet in het algemeen niets hebben van Obama, maar bovengeciteerde verhaal deugde op zichzelf wel. Ik erger me aan de manier waarop hij sentimenteel-populistisch argumenten inzette. Zo loofde hij de uitzonderlijk heldhaftige 15-jarige man Zaevion Dobson. Terecht, maar het schuurt dat hij specifiek naar een zwarte held gezocht lijkt te hebben. In zijn ambtsperiode heeft Obama effectief de rassenhaat aangewakkerd. Die verwijzing naar die zwarte held lijkt ook ingegeven door de wens om een van de pijnlijkste kanten van de misdaad in de VS in het algemeen en van het aantal doden door vuurwapens meer in het bijzonder, onderbelicht te laten: de nikkercultuur (in de woorden van de zwarte Taleeb Starkes).

Conclusies
Noch in Nederland, noch in de VS is echt sprake van een beleid van terugdringen van de mogelijkheid van legaal wapenbezit. Met betrekking tot het onderwerp legaal vuurwapenbezit bestaat er heel wat hysterie in de VS en over de VS. Een niet-hysterisch betoog voor het loslaten van het verbod op wapens in Nederland ben ik nog niet tegengekomen. Let wel, ik heb het dan over een principieel toestaan van wapenbezit voor individuele burgers. Een heel andere zaak betreft die groeiende twijfel aan de politieke wil en aan het vermogen van politie en leger om de bevolking te beschermen. Dat is een heel andere discussie. Minstens zo heikel en heel veel belangrijker dan die principiële vraag. Ik wil daar een volgende keer, mogelijk volgende week al, op ingaan.