Hoe moet het verder met Frankrijk na de moord op leraar Samuel Paty? Dr. Manfred Gerstenfeld is er weinig optimistisch over.

Frankrijk heeft schier onoplosbare problemen met een deel van haar moslimbevolking. Het zit er niet naar uit dat er acceptabele oplossingen mogelijk zijn binnen het kader van de liberale democratie, die de problemen naar behoren zullen adresseren  – zelfs als de politieke wil daartoe zou bestaan.

President Macron kent het probleem al jaren. Hij heeft nu duidelijk gezegd dat zijn regering de kwestie gaat aanvatten. Macron heeft echter weinig praktische maatregelen genomen. De Corona-pandemie biedt hem vooralsnog een excuus af te zien van verdergaande stappen.

De laatste weken betekenden echter een confrontatie met de realiteit. De leraar Samuel Paty werd op 16 oktober onthoofd in Conflas-Sainte-Honorine, een voorstad aan de noordwestelijke zijde van Parijs. Met een groot mes werd hij vermoord door een18-jarige moslim. Het slachtoffer had  zijn leerlingen voor hen controversiële cartoons uit het tijdschrift Charlie Hebdo getoond, met de profeet Mohammed als onderwerp.

De vader van een van zijn mohammedaanse leerlingen had op internet getuigd van zijn woede. De aanstaande moordenaar – zoon van Tsjetsjeense immigranten die al tien jaar in Frankrijk wonen – nam contact met hem op. Deze jonge man betaalde enige leerlingen van Paty om hem de leraar aan te duiden, zodat hij wist wie zijn slachtoffer moest worden. Na zijn daad werd de moordenaar door de Franse politie doodgeschoten toen zij hem wilde arresteren.

De resulterende publieke woede was enorm. Macron en zijn regering begrepen dat snelle maatregelen waren geboden. De regering startte een programma waarbij tientallen invallen werden gedaan en velen werden gearresteerd. Ook werden enige organisaties van extremistische moslims ontbonden en verboden. Een van de verboden organisaties was het Cheikh Yassine Collective, genoemd naar de stichter van terreurgroep Hamas. De Franse minister van binnenlandse zaken – Gerard Darmanin – zei dat de leider van deze groep – Abdelhakim Sefrioui – blijkbaar een fatwah tegen Samuel Paty had uitgevaardigd. Ook werden diverse radicale asielzoekers Frankrijk uitgezet.

Meer incidenten volgden. Het belangrijkste was een terreuraanval op 29 oktober in een kerk in de Zuidfranse stad Nice. Een Tunesiër vermoorde er drie mensen. Een andere gewelddadigheid was het bekladden van een gedenkteken voor de Armeense genocide met pro-Turkse leuzen en slogans van de Grijze Wolven. Deze organisatie werd hierop in Frankrijk verboden.

Op de achtergrond waren er voor Macron al voor de onthoofding van Paty meer redenen ontstaan om harder op te treden. De eerstvolgende presidentsverkiezingen in Frankrijk worden in 2022 gehouden. Zoals de zaken nu staan lijkt het er op dat de eindstrijd daarvan een herhaling wordt van de verkiezingen van 2017, waarbij Macron het moest opnemen tegen Marine Le Pen, leider van het rechts populistische Rassemblement National.

Na de moord op Paty gaf Le Pen een persconferentie. Ze bepleitte daar dat Frankrijk zich voorbereidt op een oorlog met de islam, en daarvoor de benodigde wetgeving invoert. Ze voegde er aan toe dat de maatregelen die Macron nam inadequaat en strategische anachronismen[1] zijn, aangezien de bestaande situatie een herovering (van voorsteden en initiatief) vereist.

Macron was een topleerling van de Franse staatsacademie. Hij is veel intelligenter en bezit meer kennis van zaken dan Le Pen. Macron is ook de betere debater van de twee. Dat bleek ook tijdens hun confrontatie tijdens de finale van de verkiezingen in 2017. Maar in toekomstige debatten heeft Le Pen nu een enorm sterk argument: er moet een bedreiging van essentiële Franse normen en waarden worden bestreden, en de Franse maatschappij staat onder grote druk van een deel van de moslims die al in het land leven. Le Pen zou in haar retoriek zelfs haar pijlen op àlle moslims kunnen gaan richten.

Het officiële aandeel van moslims in de Franse bevolking  wordt meestal geschat op rond de 6%. Dit is vermoedelijk aan de lage kant. In een debat zou Le Pen kunnen stellen: “U praat veel over het probleem met radicale moslims, maar u heeft er niets van belang aan gedaan“. Ze zal in staat zijn dat te onderbouwen met vele voorbeelden, zoals het grote aantal moslimgetto’s in veel steden in Frankrijk waarin vrijwel alleen moslims wonen. Een rapport uit 2004 constateerde dat in Frankrijk ongeveer 1,8 miljoen mensen leefden in getto’s, of in wijken die hard op weg waren dat te worden. Sindsdien is weinig succes met het verbeteren van deze situatie geboekt. De autoriteiten zijn nauwelijks in staat zich toegang te verschaffen tot deze wijken. Elk nieuw incident zal het argument van Le Pen dit aangaande richting 2022 verder versterken.

Er zijn twee niveaus die moeten worden overwogen met betrekking tot de voorstellen van Le Pen en de mogelijkheden die de Franse wet er toe biedt. Binnen de regels van een liberale democratie kunnen gewelddadige moslims niet effectief bestreden worden. Erger nog: als puntje bij paaltje komt zou een meerderheid van de Fransen wel eens voorstander kunnen zijn van een tijdelijk afscheid van de grenzen die liberaal-democratische waarden stellen.

In Europa heerst sinds lang het misverstand dat er een verschil bestaat tussen moslims en islamisten. Volgens deze gedachte zijn islamisten volgelingen van de “politieke islam”. Andere moslims zouden zich meer op de spirituele kanten van de islam richten. In de praktijk is dat onderscheid veel vager. De ontwikkelingen van moslimpopulaties volgen een vaste en herkenbare differentiatie. Het ene uiterste daarbinnen zijn de mensen die zichzelf zien als moslims omdat ze in het geloof geboren zijn. Dat zijn vooral culturele moslims. Het andere uiterste omvat de mensen die geloven dat de islam hen belooft dat zij de wereld zullen beheersen – of dat via het woord of het zwaard zal moeten worden bewerkstelligd doet daarbij niet ter zake.

Terwijl de verschillen tussen deze uitersten zijn enorm zijn, blijken de scheidslijnen echter vloeiend. De moordenaar van Paty stond niet bekend als geradicaliseerd. Sinds zijn familie in Frankrijk arriveerde waren er ook geen signalen van radicalisering opgevangen. Onder de vele miljoenen moslims in Frankrijk kan hij geen uitzondering zijn. Een aantal dat thans niet radicaal is, zal dat in de toekomst mogelijk nog wel worden. Ook het omgekeerde komt voor. Mogelijk speelt ook de hoge werkloosheid onder jonge moslims een rol bij radicalisering.

Ook de rol van basale Franse waarden is van groot belang. De scheiding tussen kerk en staat is een sleutelconcept in de Franse bestuurscultuur. De bescherming van die laïcité heeft daarom ook een hoge prioriteit voor veel Fransen. De schrijfster Caroline Fourest – – sinds lang kritisch over de islam – schreef recent dat Frankrijk niet zonder die laïcité  kan bestaan. Zij bepleit dat het Observatorium voor Secularisme toezicht uitoefent op campagnes die de geest van mensen vergiftigen in plaats van die aan te moedigen.

Als Frankrijk nog actiever maatregelen gaat ondernemen tegen de radicale islam, kan dat leiden tot een scala aan woedende reacties van islamitische landen. Turkije, waarvan de verhoudingen met Frankrijk intussen buitengewoon gespannen zijn, is er een voorbeeld en potentiële leder voor. President Rayep Tacib Erdogan heeft Macron al aangeraden zich eens psychiatrisch te laten onderzoeken. Een aantal landen boycot Franse producten, een actie die in de moslimwereld in populariteit groeit. De uitspraak van de  Maleise oud-premier Mohamad Mahathir was veel ernstiger:

“Muslims have a right to be angry and to kill millions of French people for the massacres of the past.

Moslims hebben het recht om boos te zijn en miljoenen Fransen te doden [als vergelding voor de massamoorden in het verleden.]

Schrijvers in omringende landen hebben aangegeven dat de impact van de onthoofding van Samuel Paty en de publiciteit erover gering waren. Dat is een indicatie hoe beperkt de Europese bewustwording van dit belangrijke probleem is. Het feit dat ook in andere Europese landen geradicaliseerde en gewelddadige moslims bestaan geeft het een andere dimensie. Maar Frankrijk vormt het front waar de uitdaging van radicale moslims aan de liberale democratie zal worden beslist.

De huidige – oppervlakkige – confrontaties die de Franse regering met de radicale islam had zullen in de toekomst worden gezien als weinig meer dan een voorspel, een voetnoot wellicht. Het wordt een strijd waarop men niet is voorbereid.

---

1. Noot van Redactie – Dit is een sneer naar de Franse strategie aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, om achter de Maginotlinie te blijven. Waarna de Duitse Blitzkrieg het Franse leger via een omtrekkende beweging oprolde.

---

Dit artikel over de huidige en toekomstige islamitische perikelen van Frankrijk verscheen eerder als BESA Center Perspectives Paper No. 1,791, op 30 oktober 2020.

Vertaling uit het Engels door Pim Beaart

Meer over Frankrijk en de islam vindt u hier.

---

Dr. Manfred Gerstenfeld is Senior Research Associate van het BESA Center, oud-voorzitter van het Steering Committee van het Jerusalem Center for Public Affairs en auteur van The War of a Million Cuts. Hij ontving onder meer de 2019 International Lion of Judah Award van het  Canadian Institute for Jewish Research als erkenning dat hij de leidende internationale expert is op het gebied van eigentijds antisemitisme.