De Europese Commissie heeft een aanzet gegeven om de rechtsstaat in de lidstaten te hervormen. Om zo ongewenste ontwikkelingen te voorkomen.

Het komt neer op pure dwang, meer politieke EU-macht en volstrekte willekeur.

Met grote blijdschap en navenant optimisme heeft de Europese Commissie haar The Rule of Law Report  eind september gebaard. “A new preventive tool and part of the new annual European Rule of Law Mechanism. The aim of the report is to look at key developments across the EU – positive and negative – as well as the specific situation in each Member State.” Eerlijke rechtsstaten in de hele EU, dat klinkt veelbelovend, ware het niet dat bijna overal waar de Europese Commissie zich mee bemoeit dit leidt tot dwang, sancties en onwelkome acties voor lidstaten. Het is eerder omineus.

Je verwacht het niet: de Europese Commissie zet Polen en Hongarije alvast weer in het beklaagdenbankje omdat ze niet als een knipmes buigen voor Brussel, de bekende EUSSR-hetze (Polen – EU rechtsstaat hetze is hypocriet en totalitair).

Dat in Roemenië, Bulgarije en Slowakije niet alles even tof is, is evenmin verbazingwekkend maar om een andere reden. Deze landen kampen met de naweeën van tientallen jaren dictatoriaal communisme en vervolgens een nieuwe vorm van dictatuur, waarin rechters en de pers handlangers waren van het bewind. Tot slot staan ook Malta en Cyprus hoog op het verdachtenlijstje want bananenrepubliekjes, die van witwassen, belastingontwijking, corruptie en huisvesting van dubieuze ondernemingen een nationaal verdienmodel hebben gemaakt.

Geen probleemstelling
Het rapport omvat vier gebieden: het rechtssysteem, het anticorruptiekader, mediavrijheid en andere institutionele checks and balances. Het EU-rapport voor de rechtsstaat typeert in 27 afzonderlijke rapportjes de stand van The Rule of Law in alle lidstaten. Helaas produceerden de EU-stagiairs wat pseudo-intellectuele tekstjes die er niet voor elk land in slagen om onder woorden te brengen welke op feiten gebaseerde probleemstelling van toepassing is. Welk probleem zou er met de rechtsstaat zijn, waaruit bestaat dat en wat zou er aan gedaan moeten worden? Alsof een huisarts zegt ‘u bent ziek, ik vertel u niet wat u heeft, maar het moet wel beter’.

De EU gaat er in de landenrapporten van uit dat de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht voortvloeit uit specifieke constitutionele regelingen, zodat de landen met de beste regelingen de beste en meest onafhankelijke rechterlijke macht zouden hebben. Dat is natuurlijk niet zo. Het komt voort uit de historisch ontwikkelde machtsbalans in elk land die samen met onder andere culturele eigenschappen van fundamenteel belang zijn voor de kwaliteit van formele instellingen. Niet de EU bepaalt de cultuur, dat kunnen landen prima zelf. Proportionaliteit en subsidiariteit heet dat in het Brusselse boeventaaltje van het EU-verdrag.

Geen juridische analyse
Wie de landenrapporten doorleest vraagt zich af waar de juridische analyses zijn van rechtswetenschappers en hoogleraren rechtsgeleerdheid. Erger nog, een groot deel van de arbitraire feiten zijn gebaseerd op opiniepeilingen van Eurobarometer, het bekende door de EU betaalde opiniebureau dat grossiert in juichende persberichten over hun broodheer, gebaseerd op minimale steekproeven die de indruk wekken verre van representatief en aselect te zijn. Zie bijvoorbeeld dit bericht van NU.nl “Grote meerderheid Nederlanders zou tegen Nexit stemmen”. Eurobarometer is het juichaapje van de Brusselse bureaucratie, met een bijna 100-procent WC-eend-gehalte.

Waarom is het rapport over rechtsstaten in de EU zo afhankelijk van subjectieve gegevens op basis van percepties, zoals Eurobarometer-enquêtes over de rechtsstaat en de Corruption Perception Index (CPI) van Transparency International, voor zijn inkomsten grotendeels afhankelijk van de EU zelf? De Eurobarometer-enquêtes zijn geen panels die dezelfde respondenten gebruiken om betrouwbare vergelijkingen in de tijd mogelijk te maken – dat zou ze waarschijnlijk nog duurder maken dan ze al zijn. Academici hebben lang bewezen dat CPI, een gemiddelde van de percepties van experts, geen geschikt instrument is om jarenlang corruptie te meten.

Het gebrek aan duidelijkheid en transparantie van de criteria voor het opnemen of uitsluiten van feiten bij gebrek aan een duidelijke methodologie heeft een duidelijk averechts effect gehad, zeker in het hoofdstukje ‘Corruptie’ dat in elk van de landenrapporten figureert. De EU hamert op een “anticorruptiekader”, wat alleen zinvol is in verband met de corruptieproblemen van een bepaald land. Of moet iedereen een soortgelijk kader hebben, ongeacht hun individuele problemen?

Het rapport beschouwt het bestaan van nationale anticorruptiestrategieën als vooruitgang, in plaats van de werkelijke ontwikkelingen te controleren. Hongarije heeft veel uitgebreider mechanismen voor openbare verantwoording dan bijvoorbeeld Finland. Toch slaagt Finland er in misbruik van het rechterlijk ambt voor persoonlijke gewin beter te beheersen.

Nederland
Ons landje komt er in het EU-rapport goed vanaf. Wij krijgen lof toegezwaaid voor rechterlijke onafhankelijkheid en bijzondere aandacht voor de kwaliteit van de rechtspraak en “verscheidene initiatieven voor de verdere versterking van de rechterlijke onafhankelijkheid”. Daar breekt mijn klomp, zoals regelmatige lezers van deze website kunnen weten! Verder prijzen de Brusselse stagiairs onze nationale strijd tegen corruptie en de hoge mate van integriteit in het openbaar bestuur – ze hebben dus bijvoorbeeld nooit van de Toeslagenaffaire gehoord?

Dat de Eurocraten tevreden zijn met de rechten en bescherming van klokkenluiders, is al evenzeer verbazingwekkend. Met enige regelmaat verschijnen zelfs in de Nederlandse MSM schrijnende verhalen van klokkenluiders die worden tegengewerkt, weggepest, ontslagen, vervolgd of zelfs aan de schandpaal worden genageld door het openbaar bestuur.

Grosso modo signaleert het rapport over de Nederlandse rechtsstaat slechts één keer een geval van bezorgdheid.

“Er bestaan bepaalde lacunes in het integriteitskader, met name wat hoogwaardigheidsbekleders en de rechtshandhavingsinstanties betreft, en er is enige bezorgdheid over lobbyen, draaideurconstructies en de transparantie van de financiering van politieke partijen.”

Man en paard durft men niet te benoemen, dat ligt kennelijk heel gevoelig. EU-laafje Nederland – de grootste nettobetaler – en de knipmessende Rutte wil men natuurlijk niet voor het hoofd stoten. Ondertussen biedt dit de overheid wel weer handvatten om willekeurige, vermeende misstanden aan te pakken, onder het mom van ‘De EU heeft hier grote zorgen’.

Mijn tweede klomp en mijn reserveklompen braken keihard bij de lof die de EU uitspreekt voor ‘de pluriformiteit in de media’ en het feit dat ‘de overheid bijdraagt bij tot de bevordering van de onafhankelijke journalistiek’. Daar zakt tegelijk je broek vanaf. Of wat te denken van de volgende nonsens: “Het is regeringsbeleid om een dialoog met het maatschappelijk middenveld te voeren en informatie voor de burgers toegankelijk te maken.” Met Klimaattafels, het ophouden van WOB-verzoeken en burgers windmolens, zonnevelden en biomassacentrales door de strot drukken?

Versnipperde benadering
Waar het rapport verder over zwijgt zijn Europese problemen, de hand gaat niet in eigen boezem. De versnipperde, land-voor-land-benadering van de Commissie moffelt grensoverschrijdende problemen van de EU onder het tapijt. De kwetsbaarheid van de Europese gemeenschappelijke rechtsstaat en openbare financiën voor georganiseerde misdaad, corruptie en het witwassen van geld komt niet aan bod. En is het niet de rol van de EU-instellingen om in de eerste plaats dergelijke grensoverschrijdende problemen aan te pakken, die uiteindelijk worden verwaarloosd omdat ze coördinatie tussen de lidstaten vereisen?

Vragen als de bovenstaande moeten worden gesteld en beantwoord, wil de EU haar rechtsstaatproblemen effectief aanpakken. Het kan zijn dat de schending van rechten en de controle van de media tot een andere categorie van problemen behoren dan corruptie of de onvolmaakte onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, waarvoor andere oplossingen nodig zijn. Als dit het geval is, moet dat gewoon openlijk besproken kunnen worden.

Hongarije boos
“’We zien nu de Europese rechtsstaat voor wat het is: een hulpmiddel om een politieke agenda vooruit te helpen”, hekelde de Hongaarse minister van justitie Judit Varga in de EUobserver het rechtsstaatrapport.

“Helaas hebben we het verkeerde rapport gekregen, op de verkeerde plaats, op het verkeerde moment. Het kan niet als basis dienen voor verdere discussie over de rechtsstaat in de Europese Unie. Een dergelijke tendentieuze interpretatie van de rechtsstaat resulteert in een focus op een paar vooraf bepaalde lidstaten, namelijk Hongarije en Polen.”

Als voorbeeld noemt Varga het feit dat de Commissie de onafhankelijkheid van het Hongaarse parket in twijfel trekt, hoewel de procureur-generaal niet ondergeschikt is aan een ander orgaan of ambtenaar en niet mag worden geïnstrueerd. In België, Denemarken, Luxemburg en Nederland kan het parket in individuele gevallen instructies krijgen van het ministerie van Justitie. In Finland kan de openbare aanklager door de regering worden ontslagen of geschorst. Blijkbaar baart dìt de Commissie geen zorgen.

Varga ontwaart daarbij – terecht – de lange arm van George Soros in de bronnen die de EU gebruikt om de Hongaarse rechtsstaat te typeren.

“Het verwijst het uitvoerig en herhaaldelijk naar bepaalde maatschappelijke organisaties. Hiervan zijn 13 bronnen afkomstig van 11 maatschappelijke organisaties die onlangs financiële steun hebben gekregen van de Open Society Foundations. Wat heeft de commissie bereikt met de publicatie van haar eerste rapport over de rechtsstaat? Het versterkte het wederzijds vertrouwen of het gemeenschapsgevoel zeker niet.”

Polen ook boos
De Poolse premier Mateusz Morawiecki toonde zich eveneens zeer verbolgen. “De strijd voor de rechtsstaat is erg belangrijk. Maar wij mogen niet worden onderworpen aan willekeurige en vaak politieke uitspraken van verschillende landen. Ik doe een beroep op onze politieke tegenstanders in Polen en in het buitenland om aan tafel te gaan zitten en echt te kijken naar wat iemand illegaal noemt”, zo liet Morawiecki in Polsat News https://www.polsatnews.pl/ optekenen. “De Poolse autoriteiten hebben niets om zichzelf van te beschuldigen in deze kwestie.”

De Polen zijn de EU-hetze tegen hun rechtsstaat al wat langer spuugzat. Eerder dit jaar besloot de Amsterdamse rechtbank de overlevering van een Poolse drugsdealer naar Polen stop te zetten, vanwege zorgen om de onafhankelijkheid van de rechtbanken daar. Ook is het lidmaatschap van de Poolse Raad voor de Rechtspraak van Europese koepel geschorst en voerde de Europese Commissie – gesteund door onder andere Nederland – verscheidene rechtszaken bij het Europese Hof van Justitie tegen de Poolse rechtsstaat. De Polen slaan echter ook terug: dinsdag maakte het Poolse OM bekend  geen verdachte Polen meer te zullen overbrengen naar aan Nederland.

In maart 2018 publiceerde de regering in Warschau een White Paper on the Reform of the Polish Judiciary met daarin een gedetailleerde juridische analyse van de Poolse rechtsstaat ten opzichte van andere EU-landen. De Nationale Raad voor de Rechtspraak (het bestuur van de rechterlijke organisatie) wordt gekozen op een manier die erg lijkt op die in Spanje. In Duitsland is er helemaal geen raad – de rechters worden uitsluitend of overwegend door politici benoemd. In verschillende andere landen hebben rechters geen meerderheid in hun respectieve raden – toch wordt hun rechterlijke macht gezien als het meest onafhankelijk in Europa, ‘zoals het geval is met Denemarken of Nederland’.

In de White Paper concludeert de Poolse regering dat hun rechters onafhankelijker zijn en democratischer worden benoemd dan in talrijke andere EU-lidstaten.

“De Commissie maakt zich schuldig aan cherry picking en negeert de kenmerken in ons juridische systeem die voorzien in passende waarborgen van rechterlijke onafhankelijkheid en zorgen over bedreigingen van de rechtsstaat ongegrond maken. Het is duidelijk dat de nieuwe Poolse regelgeving geen exacte kopie is van de Spaanse, Britse, Duitse of Franse wetgeving. Dergelijke verschillen komen voort uit onderscheidende nationale en juridische identiteiten, die worden beschermd door de Verdragswet van de Europese Unie.”

Hoe verder?
Hoe nu verder met het rechtsstaatrapport van de EU? Maatregelen of directieven moeten, zoals de vlag er nu bijstaat, unaniem door de Europese Commissie worden goedgekeurd, tenzij dat wordt gewijzigd – daar zijn al voorstellen voor. Brussel belooft er een jaarlijkse exercitie van te maken, maar dat staat te bezien: zo kwam er bijvoorbeeld nooit een tweede editie van het grote EU-corruptierapport, dat stilletjes via de zijdeur van het toneel verdween. Het is te hopen dat het rechtsstaatrapport hetzelfde lot is beschoren. Want behalve Hongarije en Polen zijn er steeds meer EU-lidstaten die het aanhoudende gedram van Brussel om meer macht voor de Unie spuugzat beginnen te worden.

---

Meer nieuws en gedachten over ontwikkelingen binnen de rechtsstaat vindt u op VoL hier.